پیوند حقوق بشر با حق گردشگری؛ چرا گردشگری یک حق انسانی است؟
حق گردشگری یکی از بنیادیترین حقوق انسانی است که ریشه در اصول اعلامیه جهانی حقوق بشر دارد. بررسی مواد ۷، ۸ و ۹ کد جهانی اخلاق گردشگری نشان میدهد که آزادی سفر، برابری فرصتها و کرامت انسانی نه فقط ارزشهای اخلاقی، بلکه حقوقی جهانی هستند که باید برای همه انسانها تضمین شوند.
مقدمه
در سالهای اخیر، پیوند میان گردشگری و حقوق بشر بهعنوان یکی از مباحث بنیادین در ادبیات جهانی گردشگری مورد توجه جدی قرار گرفته است. اطلاع از این پیوستگی برای راهنمایان گردشگری صرفاً یک دانش نظری نیست، بلکه بینشی وسیع و خلاقانه در اختیار آنان قرار میدهد؛ بینشی که میتواند کیفیت روایتها، مدیریت تور، تعامل با گردشگران و حتی ایدهپردازی در طراحی برنامههای سفر را ارتقا دهد.
کد جهانی اخلاق گردشگری نهتنها مجموعهای از اصول رفتاری برای صنعت گردشگری است، بلکه چارچوبی برای صیانت از کرامت انسانی، برابری، آزادی و عدالت در فرایند سفر فراهم میآورد. اگر بخواهیم بهصورت کارشناسی و با اتکا به مبانی حقوق بشر تحلیل کنیم، چند ماده از این کد ارتباط مستقیمتر و عمیقتری با اصول حقوق بشر برقرار میکنند؛ اما در میان همه بندها، ماده ۷ و ماده ۸ و ماده 9 بیشترین پیوند ساختاری و صریح را با حقوق بشر دارند و درواقع بستری حقوقی برای «حق سفر»، «آزادی جابهجایی» و «عدم تبعیض در بهرهمندی از تجربه گردشگری» فراهم میسازند.
اعلامیه جهانی حقوق بشر چیست؟
اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر، سندی بینالمللی است که پس از جنگ جهانی دوم و در ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ تصویب شد تا از آزادی، برابری و کرامت انسانی در سراسر جهان حمایت کند. این نخستین بار بود که کشورهای جهان توافق کردند مجموعهای از حقوق و آزادیهای اساسی را برای همه انسانها، بدون هیچگونه تبعیض، به رسمیت بشناسند.
فرایند تدوین اعلامیه از سال ۱۹۴۶ آغاز شد و نمایندگانی از کشورهای مختلف—با فرهنگها و نظامهای سیاسی متفاوت—در تنظیم آن مشارکت داشتند. پس از بررسیهای گسترده در کمیسیون حقوق بشر، متن نهایی در مجمع عمومی سازمان ملل به تصویب رسید.
اعلامیه شامل ۳۰ حق و آزادی بنیادین است؛ از جمله حق زندگی، آزادی بیان، منع شکنجه، حق پناهجویی، امنیت اجتماعی، سلامت و دسترسی به استاندارد مناسب زندگی. این سند پایه و مرجع اصلی قوانین بینالمللی حقوق بشر محسوب میشود و تا امروز بیش از هر سند دیگری در جهان ترجمه شده است.
اعلامیهٔ جهانی حقوق بشر نقطهعطفی تاریخی است، زیرا برای نخستین بار اصول جهانی آزادی و برابری انسانها را بیتوجه به نژاد، جنسیت، مذهب، عقیده یا هر تفاوت دیگری اعلام و تثبیت کرد.
کد جهانی اخلاق گردشگری چیست؟
کد جهانی اخلاق گردشگری(GCET) Global Code of Ethics for Tourism یک چارچوب بنیادی مرجع، برای گردشگری مسئولیت پذیر و پایدار است که شامل مجموعه ای جامع از اصول طراحی شده برای هدایت عناصر اصلی در توسعه صنعت گردشگری می باشد. این کد تلاش میکند تا مزایای گردشگری را به حداکثر رسانده و اثرات منفی آن بر محیط زیست، جامعه و میراث فرهنگی را به حداقل برساند.
تاریخچه کد جهانی اخلاق گردشگری
رشد روزافزون صنعت گردشگری بعد از دهه ی ۱۹۵۰ میلادی تنوع خواهی و حس ماجراجویی گردشگران را در پی داشت. افزون بر این افزایش درآمد و اوقات فراغت خانواده ها زمینه ای را برای شکل گیری پدیده ی جدیدی به نام گردشگری انبوه فراهم ساخت که نیاز به مدیریت و سازماندهی در سطح جهان داشت.
در این میان توسعه عنان گسیخته گردشگری در دهه های 1970 و 1980، که بدون توجه به اصول پایداری و احترام به محیط طبیعی و انسانی انجام گرفته بود منجر شد تا به تدریج، سیاست گذاران گردشگری در سطوح محلی، ملی و بین المللی در پی یافتن راهکارهایی برای کاستن از اثرات منفی گردشگری بیافتند و همین امر موجب شد تا سازمان جهانی گردشگری، به عنوان بزرگ ترین نهاد بین المللی گردشگری در دنیا کدهای اخلاق گردشگری را در دستور کار خود قرار دهد.
این کد در سیزدهمین نشست مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در تاریخ اول اکتبر ۱۹۹۹ در سانتیاگو، شیلی مطرح شد و اصول ۱۰ گانه ی آن در تاریخ ۲۶ اکتبر سال ۲۰۰۱ به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید.
تطبیق کد جهانی اخلاق گردشگری با اعلامیه جهانی حقوق بشر
ماده ۷ و ماده ۸ و ماده 9 کد جهانی اخلاق گردشگری بیشترین پیوند ساختاری و صریح را با حقوق بشر دارند:
ماده ۷ کد جهانی اخلاق گردشگری – حق گردشگری
گردشگری یک حق انسانی است و همه مردم جهان باید بتوانند بهطور برابر از فرصت سفر و بهرهمندی از منابع طبیعی و فرهنگی جهان استفاده کنند. هیچ مانعی نباید آزادی سفر را محدود کند. همچنین «گردشگری اجتماعی»—از جمله گردشگری خانوادهها، سالمندان، جوانان، دانشجویان و افراد دارای معلولیت—باید با حمایت دولتها تقویت و تسهیل شود تا همه بتوانند از امکان سفر بهرهمند شوند.
مواد ناظر از اعلامیه جهانی حقوق بشر
ماده ۲۴:
«هر کس حق دارد از استراحت و فراغت بهرهمند شود، از جمله محدودیت معقول ساعت کار و مرخصیهای ادواری با پرداخت حقوق».
ماده ۲۷ بند ۱:
«هر کس حق دارد آزادانه در زندگی فرهنگی جامعه سهیم باشد و از هنرها و پیشرفت علمی و فواید آن بهرهمند گردد.»
ماده ۱ و ماده ۲ (اصل برابری و عدم تبعیض):
« تمام افراد بشر آزاد به دنیا میآیند و از لحاظ حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه دارای عقل و وجدان هستند و باید نسبت به یکدیگر با روح برادری رفتار کنند.»
«هر کس میتواند بدون هیچ گونه تمایز مخصوصا از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، عقیده سیاسی یا هر عقیده دیگر و همچنین ملیت، وضع اجتماعی، ثروت، ولادت یا هر موقعیت دیگر، از تمام حقوق و کلیه آزادیهایی که در اعلامیه حاضر ذکر شدهاست، بهرهمند گردد.»
ماده ۸ کد جهانی اخلاق گردشگری – آزادی حرکت و رفتوآمد گردشگران
گردشگران باید بتوانند آزادانه در داخل کشورها رفتوآمد کنند و میان کشورها سفر نمایند، بدون آنکه با تشریفات سختگیرانه یا تبعیض مواجه شوند. آنان باید به مکانهای گردشگری، فرهنگی و خدمات اداری، درمانی و قانونی دسترسی آسان داشته باشند و در صورت نیاز بتوانند با نمایندگیهای کنسولی کشور خود ارتباط برقرار کنند. امنیت و آزادی تردد، جزء حقوق اساسی گردشگران است.
مواد ناظر از اعلامیه جهانی حقوق بشر
ماده ۱۳ بند ۱
«هر کس حق دارد که در داخل هر کشوری آزادانه عبور و مرور کند و محل اقامت خود را انتخاب نماید.»
ماده ۱۳ بند ۲
«هر کس حق دارد هر کشوری، از جمله کشور خود را ترک کند یا به آن بازگردد.»
ماده ۹ کد جهانی اخلاق گردشگری – حقوق کارگران و فعالان صنعت گردشگری
کارکنان و کارآفرینان صنعت گردشگری باید از حقوق بنیادین کاری برخوردار باشند. این حقوق شامل شرایط شغلی عادلانه، امنیت شغلی، حمایت اجتماعی، دستمزد منصفانه و امکان تشکیل یا پیوستن به تشکلهای صنفی است. دولتها باید بر رعایت این حقوق نظارت کنند و کارآفرینان نیز حق دارند بدون محدودیتهای اداری غیرضروری به فعالیت اقتصادی در حوزه گردشگری بپردازند.
مواد ناظر از اعلامیه جهانی حقوق بشر
ماده ۲۳ بند ۱
«هر کس حق دارد کار کند، کار خود را آزادانه انتخاب نماید، شرایط منصفانه و رضایتبخش برای کار بخواهد و در مقابل بیکاری مورد حمایت قرار گیرد.»
ماده ۲۳ بند ۲
«همه حق دارند که بدون هیچ تبعیضی، در برابر کار مساوی، اجرت مساوی دریافت دارند.»
ماده ۲۳ بند ۳
«هر کس که کار میکند به مزد منصفانه و رضایت بخشی ذیحق میشود که زندگی او و خانوادهاش را موافق شئون انسانی تامین کند و آن را در صورت لزوم با هر نوع وسایل دیگر حمایت اجتماعی، تکمیل نماید.»
نتیجهگیری
بررسی همزمان «اعلامیه جهانی حقوق بشر» و «کد جهانی اخلاق گردشگری» نشان میدهد که گردشگری در نگاه جهانی، صرفاً یک فعالیت اقتصادی یا فرهنگی نیست؛ بلکه بخشی از حقوق بنیادین انسانهاست. اصولی مانند برابری، کرامت انسانی، آزادی رفتوآمد، دسترسی برابر به امکانات فرهنگی و اجتماعی، و برخورداری از شرایط عادلانه کار، همگی در اعلامیه جهانی حقوق بشر ریشه دارند و در مواد ۷، ۸ و ۹ کد جهانی اخلاق گردشگری بازتاب یافتهاند.
پیوند این دو سند بیانگر آن است که حق گردشگری، جلوهای عملی از حقوق بشر است؛ حقی که بر اساس آن هر فرد، صرفنظر از جنسیت، نژاد، قومیت، وضعیت اقتصادی یا نیازهای خاص، باید امکان سفر، شناخت جهان، بهرهمندی از میراث فرهنگی و تجربه زیست انسانی مشترک را داشته باشد. تضمین این حق تنها با رعایت اصول اخلاقی و حقوقی ممکن است؛ اصولی که دولتها، فعالان گردشگری و راهنمایان را موظف میکند موانع تبعیضآمیز را بردارند، امنیت و آزادی حرکت گردشگران را فراهم کنند و زمینه مشارکت همگان در تجربه سفر را گسترش دهند.
در نهایت، وقتی گردشگری را حق همگانی بدانیم، سفر از یک فعالیت اختیاری به مسیر توسعه انسانی، تقویت همزیستی و پیشبرد صلح تبدیل میشود؛ مسیری که هر انسان باید فرصت گامگذاشتن در آن را داشته باشد.
