۲۵ شهریور، روز ملی کفش و صنعت چرم، فرصتی است تا به یکی از مهم‌ترین صنایع بومی و اشتغال‌زای ایران نگاه کنیم؛ صنعتی که قلب آن در شهر قم می‌تپد. قم تنها میزبان زائران و گردشگران مذهبی نیست، بلکه بیش از ۷۰ درصد کفش کشور در این استان تولید می‌شود و محصولات آن راهی بازارهای داخلی و بین‌المللی می‌شوند.
مقدمه
هر سال در ۲۵ شهریورماه، روز ملی کفش و صنعت چرم، توجه‌ها به صنعتی جلب می‌شود که نقش بزرگی در اقتصاد و زندگی مردم ایران دارد. وقتی سخن از قم به میان می‌آید، نخستین چیزی که در ذهن نقش می‌بندد، حرم مطهر حضرت معصومه (س) و حضور میلیون‌ها زائر است. اما در کنار این جایگاه مذهبی و گردشگری، قم در عرصه اقتصادی هم چهره‌ای برجسته دارد؛ آن هم به‌واسطه صنعت کفش.
صنعتی که امروز با بیش از ۳۰۰ واحد تولیدی، هزاران فرصت شغلی ایجاد کرده و با کیفیت و قیمت رقابتی، بازارهای ۳۴ کشور جهان را درنوردیده است. روز ملی کفش بهانه‌ای است برای بازشناسی این ظرفیت بزرگ و معرفی قم به‌عنوان قطب کفش ایران و مقصدی تازه برای گردشگری اقتصادی.
قم، قلب تپنده صنعت کفش ایران
طبق آمار، بیش از ۷۰ درصد کفش کشور در قم تولید می‌شود. این استان با داشتن بیش از ۳۰۰ واحد تولیدی فعال، توانسته برای حدود ۱۰ هزار نفر شغل مستقیم و برای ۲۵ هزار نفر دیگر شغل غیرمستقیم ایجاد کند. صنعت کفش قم نه‌تنها اقتصادی پویا برای شهر ساخته، بلکه هویت تازه‌ای در عرصه ملی به قم بخشیده است.
تاریخچه صنعت کفش در قم
صنعت کفش در قم ریشه‌ای چندصدساله دارد. در گذشته، بازار کهنه قم مرکز اصلی تولید و فروش کفش‌های چرمی بود و استادکارانی که هنر سراجی و کفاشی را نسل‌به‌نسل منتقل می‌کردند، اعتبار ویژه‌ای در شهر داشتند. نزدیکی قم به پایتخت و قرار گرفتن در مسیرهای تجاری، زمینه رونق این صنعت را بیشتر کرد. کارگاه‌های کوچک و خانوادگی به‌تدریج گسترش یافتند و در دهه‌های اخیر، با ورود فناوری و ماشین‌آلات، تبدیل به واحدهای تولیدی بزرگ شدند. هنوز هم بسیاری از کارگاه‌های کفش در قم حال‌وهوای سنتی خود را حفظ کرده‌اند و ترکیبی از هنر دست و فناوری روز را به نمایش می‌گذارند. همین پیوند میان گذشته و حال، صنعت کفش قم را به الگویی برای تلفیق میراث بومی و توسعه صنعتی تبدیل کرده است.
صادرات به ۳۴ کشور جهان
محصولات کفش قم امروز تنها به بازار ایران محدود نمی‌شود. این تولیدات به ۳۴ کشور دنیا، از جمله عراق، افغانستان، پاکستان، آذربایجان و کشورهای آفریقایی صادر می‌شود. ارزش صادرات سال گذشته قم در حوزه کفش و صندل بیش از ۲۳ میلیون دلار بوده و این استان توانسته رتبه سوم صادراتی را به خود اختصاص دهد.
صنعتی پاک و اشتغال‌زا
صنعت کفش از جمله صنایع پاک و کم‌آب‌بر به شمار می‌آید. این ویژگی باعث شده که توسعه آن در قم، بدون نگرانی از آسیب‌های زیست‌محیطی، مسیر رو به رشد خود را ادامه دهد. علاوه بر کارگاه‌های بزرگ، بسیاری از مشاغل خانگی نیز در حوزه دوخت و طراحی کفش شکل گرفته‌اند که فرصت‌های شغلی تازه‌ای برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند.
نقش دانش‌بنیان‌ها در صنعت کفش قم
یکی از ویژگی‌های قابل توجه صنعت کفش قم، ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به این حوزه است. این شرکت‌ها در زمینه تولید مواد اولیه، چرم مصنوعی و ترکیبات پلیمری، نقش مؤثری در کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت ایفا کرده‌اند. همین امر موجب شده کفش قم بتواند با برندهای خارجی رقابت کند و جایگاه خود را در بازارهای بین‌المللی تثبیت نماید.
نقش فرهنگی و اجتماعی کفش قم
کفش در قم فقط یک کالای مصرفی نیست؛ بخشی از فرهنگ و هویت شهری به شمار می‌آید. بسیاری از خانواده‌های قمی دهه‌هاست که در حرفه کفاشی فعال‌اند و این شغل را از پدران خود به ارث برده‌اند. در مراسم‌های محلی و حتی خاطرات جمعی مردم شهر، کفش‌های چرمی قمی جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. امروز نیز صندل‌ها و کفش‌های قمی می‌توانند به‌عنوان سوغات این شهر معرفی شوند، درست همان‌طور که گز اصفهان یا فرش کاشان شناخته می‌شود. این صنعت نه‌تنها به معیشت هزاران خانواده کمک کرده، بلکه نمادی از کار و تلاش جمعی مردم قم است. ارتباط مستقیم میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان، فضایی صمیمی ایجاد کرده که کمتر در صنایع بزرگ دیده می‌شود.
فرصت‌های گردشگری و تجاری
قم به دلیل حضور میلیون‌ها زائر در طول سال، ظرفیت ویژه‌ای برای تبدیل صنعت کفش به یک جاذبه اقتصادی-گردشگری دارد. خرید کفش و صندل با برند قمی می‌تواند به‌عنوان سوغات جدید شهر معرفی شود؛ همان‌طور که گز اصفهان یا فرش کاشان شناخته می‌شوند. نمایشگاه‌های سالانه کفش در قم نیز فرصتی است برای معرفی تولیدات به بازارهای تازه و جذب سرمایه‌گذاران.
فرصت‌های گردشگری و برندینگ
با توجه به حضور میلیون‌ها زائر و گردشگر در قم، صنعت کفش می‌تواند نقش مهمی در توسعه گردشگری اقتصادی ایفا کند. ایجاد تورهای بازدید از کارگاه‌های کفاشی، معرفی برندهای محلی در نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های ویژه، و برگزاری جشنواره‌های کفش می‌تواند قم را به مقصدی تازه برای خرید و تجارت تبدیل کند. تجربه شهرهایی مانند کاشان و اصفهان نشان می‌دهد که معرفی صنایع بومی به‌عنوان جاذبه گردشگری، هم موجب رونق اقتصادی می‌شود و هم هویت شهری را تقویت می‌کند. موسسه گردشگری آوای فطرت با برگزاری «تور مشاغل قم» گامی ارزشمند در این مسیر برداشته است. ترکیب زیارت، گردشگری فرهنگی و خرید کفش قمی می‌تواند بسته‌ای کامل برای مسافران داخلی و خارجی باشد و برند قم را در سطح ملی و بین‌المللی تثبیت کند.
گیوه‌بافی در قم
آب‌وهوای گرم و خشک قم باعث شده گیوه‌بافی یکی از هنرهای کهن این استان باشد. گیوه‌های دست‌دوز به‌دلیل سبک بودن و تهویه مناسب، در تابستان از عرق کردن پاها جلوگیری می‌کنند و هنوز هم به‌عنوان یکی از نمونه‌های اصیل کفش سنتی ایرانی شناخته می‌شوند.
تور مشاغل قم
در قم کلی مشاغل سنتی جذاب و زنده وجود دارد و موسسه آوای فطرت با برگزاری تور مشاغل قم اقدام به معرفی میراث کهن کرده:
بازار کهنه قم یک مسیر تاریخی زنده است که هر گوشه‌اش نشانی از هنر و زندگی گذشتگان دارد. در اینجا هنوز هم می‌توان بوی چرم طبیعی در سراجی‌ها را حس کرد، ضرباهنگ منظم چکش‌ها را در چلنگری‌ها شنید، صدای غژغژ دستگاه‌ها را در خراطی‌ها دید و رنگ‌های زنده طبیعی را در کارگاه‌های رنگرزی تماشا کرد.
این بازار با بناهای تاریخی همچون مسجد رضویه و مدرسه غیاثیه و همچنین سراها و آب‌انبارهای قدیمی، ترکیبی شگفت‌انگیز از تجارت، هنر و معماری را به نمایش می‌گذارد. گردشگران در تور مشاغل، قدم‌به‌قدم با این فضا همراه می‌شوند و تجربه‌ای متفاوت از زندگی سنتی قمی را لمس می‌کنند.
موسسه گردشگری آوای فطرت با اجرای این تورها تلاش می‌کند مشاغل اصیل و صنایع سنتی قم ـ از کفاشی و چرم‌دوزی گرفته تا رنگرزی و خراطی ـ را دوباره به نسل امروز معرفی کند؛ مشاغلی که هنوز هم نفس می‌کشند و بخشی مهم از هویت این شهر تاریخی‌اند.
نتیجه‌گیری
صنعت کفش قم نمونه‌ای موفق از ترکیب تولید بومی، اشتغال‌زایی پایدار و صادرات جهانی است. این صنعت توانسته چهره‌ای اقتصادی و پویا به قم ببخشد و در کنار جایگاه مذهبی و علمی، نقشی تازه برای این شهر ترسیم کند.
روز ملی کفش و صنعت چرم در ۲۵ شهریور، فرصتی ارزشمند برای توجه دوباره به تلاش کارآفرینان قمی است؛ روزی برای حمایت از تولید داخلی، تقویت صادرات و معرفی کفش قم به‌عنوان برندی ملی و حتی بین‌المللی. اگر حمایت‌ها ادامه یابد، قم می‌تواند نه‌تنها قطب کفش ایران، بلکه نامی شناخته‌شده در بازار اوراسیا و خاورمیانه باشد.
پرسش و پاسخ
۱. چند درصد کفش ایران در قم تولید می‌شود؟
بیش از ۷۰ درصد کفش ایران در قم تولید می‌شود.
۲. صنعت کفش قم چه میزان اشتغال ایجاد کرده است؟
۱۰ هزار شغل مستقیم و ۲۵ هزار شغل غیرمستقیم.
۳. صادرات کفش قم به کدام کشورها انجام می‌شود؟
به ۳۴ کشور از جمله عراق، افغانستان، پاکستان، آذربایجان و برخی کشورهای آفریقایی.
۴. ارزش صادرات کفش قم در سال گذشته چقدر بوده است؟
حدود ۲۳ میلیون دلار.
۵. چرا صنعت کفش قم را صنعتی پاک می‌دانند؟
چون آلایندگی زیست‌محیطی ندارد و کم‌آب‌بر است.
