ایران سرزمین آداب و رسوم کهن و متنوع است؛ جایی که هر جشن، آیین یا مراسم، دریچه‌ای به روح و هویت مردم این سرزمین می‌گشاید. جشن شهریورگان یک آیین باستانی و نمادی از همدلی اجتماعی، احترام به پدر، سپاسگزاری از کشاورزان و نیایش به نیروی الهی است. ایران با تنوع مذهبی و فرهنگی خود، یکی از قطب‌های گردشگری تعالی‌بخش جهان است و جشن شهریورگان فرصتی برای تجربه معنویت، فرهنگ و تاریخ فراهم می‌کند؛ شناساندن این آیین‌ها هم هویت فرهنگی را حفظ می‌کند و هم ارزش‌های معنوی را منتقل و همبستگی اجتماعی را تقویت می‌کند، تا هر گردشگر با حضور در این جشن، بخشی از فرهنگ کهن ایران را تجربه کند.

جشن شهریورگان چیست و جایگاه آن در فرهنگ ایران

جشن شهریورگان از جشن‌های دوازده‌گانه گاهشمار ایران باستان است که روز و ماه هم‌نام با یکدیگر مصادف می‌شوند؛ یعنی روز چهارم ماه شهریور. این جشن، نماد نیایش، آتش‌افروزی، سپاسگزاری و همدلی اجتماعی است.

در باورهای ایران باستان، فرشته نگهبان این ماه «امشاسپند خشتروئیریه» یا شهریور نامیده می‌شود که مظهر قدرت الهی، بزرگی و حمایت از نیازمندان است. شهریور نه تنها نگهبان فلزات و ثروت مادی است، بلکه به عنوان پشتیبان عدالت و شهریاری نیز شناخته می‌شود. ایرانیان قدیم باور داشتند که این فرشته هدایت و حفاظت از پادشاهان دادگر و مردم را بر عهده دارد.

مناسبت‌ها و معانی چندلایه جشن

شهریورگان با مناسبت‌های تاریخی و معنوی متعددی همراه بوده است. گفته می‌شود که این جشن، یادبود مرگ مانی، پیامبر صلح‌جوی ایرانی، و زادروز داراب یا همان کوروش کبیر است. از سوی دیگر، این روز به عنوان روز پدر ایرانی نیز شناخته شده و به پاسداشت جایگاه پدر در خانواده و جامعه برگزار می‌شود. به همین دلیل، شهریورگان ترکیبی از معنویت، تاریخ، اخلاق و فرهنگ خانوادگی را در خود جای داده است.

آیین‌ها و مراسم جشن شهریورگان

آیین‌های جشن شهریورگان در گذشته بسیار متنوع و با شکوه بود:

آتش‌افروزی و نیایش: در خانه‌ها و آتشکده‌ها، آتش روشن می‌کردند و نیایش می‌خواندند تا شکرگزاری از نعمت‌های الهی و انرژی‌های مثبت انجام شود.

اطعام نیازمندان: بخشی از مراسم، کمک به فقرا و دادن خوراک و هدایا به نیازمندان بود که نشان‌دهنده همدلی و مهرورزی جامعه ایرانی باستان است.

مهمانی و پذیرایی از خانواده و دوستان: مردم خوراک‌های ویژه تدارک می‌دیدند و مهمانی‌هایی با مشارکت همسایگان برگزار می‌کردند.

آتش‌بازی روی بام‌ها: در شب، بام‌ها و فضاهای باز روشن می‌شد و مراسم سرودخوانی، شادی و تبریک به یکدیگر انجام می‌شد.

این آیین‌ها نه تنها جنبه مذهبی و معنوی داشتند، بلکه نقش مهمی در تقویت پیوندهای اجتماعی و خانوادگی ایفا می‌کردند.

جشن کشاورزی و اهمیت اقتصادی شهریورگان

شهریورگان برای کشاورزان اهمیت ویژه‌ای داشت؛ زیرا ماهی بود که برداشت محصولات انجام می‌شد و آماده‌سازی زمین برای فصل کشت پاییزه آغاز می‌شد. این جشن با عنوان «جشن سرخرمن» نیز شناخته می‌شد و نماد سپاسگزاری از طبیعت، باروری و تلاش انسانی بود. جمع‌آوری محصولات کشاورزی در این ماه با شادی و آیین‌های ویژه همراه بود و کشاورزان باور داشتند که برگزاری جشن، محصول آینده را نیز برکت می‌دهد.

گیاهان و نمادهای جشن

گیاه شاه‌اسپرغم یا ریحان گیاه مخصوص جشن شهریورگان به شمار می‌رود و در خانه‌ها و آتشکده‌ها برای تزیین و معطر کردن فضا استفاده می‌شد. این گیاه نماد پاکی، حیات و انرژی مثبت است و ارتباط مستقیم با طبیعت و معنویت دارد.

شهریورگان در دوران معاصر

پس از گذشت قرن‌ها و تغییرات فرهنگی، توجه به جشن‌های کهن مانند شهریورگان کاهش یافت. اما در سال‌های اخیر، جامعه زرتشتی ایران—به‌ویژه در شهرهایی مانند کرمان—تلاش کرده این آیین را احیا کند. امروز این جشن، علاوه بر جنبه مذهبی و فرهنگی، به عنوان فرصتی برای معرفی گردشگری معنوی و فرهنگی نیز مورد توجه قرار گرفته است.

سایر جشن های ایرانی

در کنار جشن شهریورگان، ایران باستان مجموعه‌ای غنی از جشن‌ها و آیین‌های معنوی و فرهنگی داشته است که هر یک نمادی از ارتباط انسان با طبیعت، الهیات و همبستگی اجتماعی بوده‌اند. از جمله مهم‌ترین این جشن‌ها می‌توان به فروردینگان، اردیبهشتگان، خردادگان، تیرگان، امردادگان، شهریورگان، مهرگان، آبانگان، آذرگان، دیگان (خرم‌روز)، بهمنگان، سپندارمذگان، نوروز، شب یلدا، سده، چهارشنبه‌سوری و نوسره اشاره کرد. این جشن‌ها علاوه بر نقش معنوی و آیینی، فرصتی برای گردهمایی خانواده‌ها، شکرگزاری از نعمت‌ها و پاسداشت طبیعت و فرهنگ جامعه فراهم می‌کردند و امروز می‌توان آن‌ها را به عنوان جاذبه‌های گردشگری تعالی‌بخش ایران معرفی کرد تا گردشگران با تجربه این آیین‌ها، با تاریخ و فرهنگ کهن ایرانیان آشنا شوند.

سخنی با راهنمایان گردشگری

ایران با تنوع مذهبی، فرهنگی و قومی خود، یکی از مهم‌ترین قطب‌های گردشگری تعالی‌بخش در جهان است. برگزاری و شناساندن جشن‌هایی چون شهریورگان، فرصتی برای تجربه گردشگری معنوی، فرهنگی و تاریخی فراهم می‌کند.

وجود ادیان مختلف و آداب و رسوم گوناگون، ایران را به یک کتاب زنده فرهنگ و معنویت تبدیل کرده است. شناخت و معرفی چنین جشن‌هایی نه تنها به رونق گردشگری کشور کمک می‌کند، بلکه سبب حفظ هویت فرهنگی، انتقال ارزش‌های معنوی و تقویت همبستگی اجتماعی نیز می‌شود. هر گردشگر که این جشن را تجربه می‌کند، بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران را با خود به جهان منتقل می‌کند.

نتیجه‌گیری

جشن شهریورگان، آیینی با معنویت عمیق و پیام‌های اجتماعی و فرهنگی گسترده است. این جشن، همدلی، احترام به پدر و کشاورز، شکرگزاری از نعمت‌ها و ارتباط با نیروی الهی را در خود جای داده است. به عنوان یک جاذبه گردشگری معنوی، شهریورگان می‌تواند تجربه‌ای منحصر به فرد برای گردشگران ایجاد کند و ایران را به عنوان مقصدی برای گردشگری تعالی‌بخش معرفی نماید. حفظ و معرفی این آیین‌های کهن، نه تنها حافظ میراث فرهنگی ماست، بلکه فرصتی برای توسعه گردشگری فرهنگی و معنوی در کشور فراهم می‌آورد.

پرسش‌های متداول

۱. جشن شهریورگان چه روزی برگزار می‌شد؟

روز چهارم ماه شهریور در گاهشمار ایران باستان.

۲. شهریورگان با چه مناسبت‌هایی هم‌زمان است؟

یادبود مرگ مانی، تولد داراب (کوروش کبیر) و روز پدر ایرانی.

۳. مراسم ویژه شهریورگان شامل چه آیین‌هایی است؟

آتش‌افروزی، نیایش، اطعام نیازمندان، مهمانی خانوادگی و روشن کردن آتش روی بام‌ها.

۴. چرا شهریورگان برای کشاورزان اهمیت داشت؟

جشن سرخرمن یادآور جمع‌آوری محصولات و آغاز فصل کشت پاییزه بود.

۵. آیا امروز شهریورگان برگزار می‌شود؟

به‌صورت محدود و به ویژه در میان زرتشتیان کرمان و برخی دیگر از شهرها برگزار می‌شود.