دهمین روز آبان، آبان روز نام دارد که به نام فرشته آب نام گذاری شده است و پس از جشن هفتم که مهرگان است، جشن آبانگان آغاز می شود.

آبان روز به یکی از بزرگترین ایزدان مورد ستایش ایرانیان در روزگار گذشته یعنی ایزد آناهیتا (ایزد سرپرست آب های روان و ایستا و دریاها و رودها و چشمه سارها) اختصاص دارد.

آناهیتا گردونه ای دارد با چهار اسب سفید؛ اسبهای گردونه او ابر، باران، برف و تگرگ هستند.

در اوستا شب پنجم موسوم به آبان پشت در توصیف و مقام و نیرو و ستایش این ایزد است.

(جشن آبانگان زرتشیتان در آتشکده آدریان تهران)

وجه تسمیه آبانگان

منشا نام گذاری این روزها در پی وقوع رویدادها و حوادثی تاریخی است؛ در پی جنگهای طولانی بین ایران و توران افراسیاب تورانی دستور داد تا کاریزها و نهرها را ویران کنند. پس از پایان جنگ پسر تهماسب که «زو» نام داشت دستور داد تا کاریزها نهرها را لایروبی کنند و پس از لایروبی آب در کاریزها رو گردید.

در این روز بود که به همه مردم کشورها اطلاع دادند که پادشاهی ضحاک فروپاشید و فریدون به پادشاهی رسید و مردم پس از دورانی دراز، ایمن و آسوده خاطر شده و به کارهای خود پرداختند.

یکی دیگر از وجوه برگزاری این جشن این است که مدت هشت سال در ایران باران نبارید و بر اثر این مصیبت، خشکسالی و قحطی به وجود آمد. بسیاری از مردمان تلف شدند و بسیاری ترک شهر و دیار کرده به جاها و سرزمین هایی دیگر رفتند. سرانجام پس از هشت سال در چنین روزی باران بارید و خشکسالی و بیماری و رنج از میان رفت. به همین جهت مردمان این روز را گرامی داشته و هر ساله به جشن و سرور و شادمانی پرداختند.

جایگاه آب در ایران باستان

واژه آب که جمع آن آبان است، در کتاب اوستا و زبان پهلوی آب و در سانسکریت (آیه) و در فارسی هخامنشی (آبی) خوانده می شود. این عنصر (آخشیج) همانند عنصر های اصلی دیگر چون: آتش و خاک و هوا در آئین ایرانیان باستان، مقدس است و آلودن آن گناهی بس بزرگ است.
در فرهنگ ایران باستان آلوده کردن آب، باد، خاک و آتش. گناهی نابخشودنی بود هر یک از این چهار عنصر، به فرشته ای ویژه اختصاص یافته است به گواهی اوستا و نامه های دینی پهلوی، ایرانیان عنصرهای چهارگانه را که پایه نخستین زندگی است و زندگی از آن ریشه می گیرد را می ستودند واکنون هم زرتشتیان آنها را پاک می دانند و همانند پیش از این فرشته به نیکی یاد می کنند. 

هر یک از ماه های ایرانی گلی مخصوص دارد و گل ماه آبان، نیلوفر آبی است. 

(جشن آبانگاه زرتشتیان یزد)

آیین جشن آبانگان

زرتشتیان امروزه به شگون جشن آبانگان در ستایش و نیایش ایزد بانو آناهیتا، ایزد آب‌های روان، در روز آبان از ماه آبان با گهنبارخوانی و اوستاخوانی موبدان گرد هم می آیند و در پایان نیز از همکیشان با لُرک (آجیل هفت میوه خشک) و شام پذیرایی می کنند.

ایرانیان باستان به احترام این فرشته آب را تقدیس کرده و گرامی می شمرند و آب کنار دریا و رودخانه را آلوده نمی کردند و اگر مشخصات سه گانه (رنگ، بو و مزه) آب دگرگون می شد، برای آشامیدن و شستشو استفاده نمی کردند.