در راستای ارتقای آگاهی خدام بین‌الملل حرم مطهر شاهچراغ (ع) درباره جایگاه معماری اماکن مقدس، کارگاه تخصصی "معماری قدسی و جایگاه حرم مطهر در بافت تاریخی شیراز" با تدریس دکتر بامداد، استاد برجسته معماری و پژوهشگر حوزه هنر اسلامی، برگزار شد. این کارگاه با محوریت بررسی تطبیقی معماری مذهبی و تأثیرات فرهنگی و اجتماعی آن بر ساختار شهری، در دو بخش اصلی ارائه گردید.

بخش نخست: معماری قدسی و جایگاه آن در هنر اسلامی

دکتر بامداد در ابتدای جلسه، به مفهوم معماری قدسی و نقش آن در طراحی اماکن مقدس پرداختند. ایشان تأکید کردند که معماری قدسی فراتر از یک هنر ساختاری، حامل معانی معنوی و الهی است که با انگیزه‌های دینی شکل گرفته و در طول تاریخ، تجلی‌گر باورهای مذهبی جوامع بوده است. وی خاطرنشان کردند که در این نوع معماری، جنبه‌های نمادین و روحانی بر جنبه‌های صرفاً فنی و مهندسی اولویت دارند.

استاد بامداد در ادامه، با نگاهی تطبیقی، معماری کلیساهای تاریخی را به عنوان نمونه‌ای از معماری قدسی در تمدن غربی بررسی کردند و سپس به معماری اسلامی، به‌ویژه در ایران، پرداختند. ایشان اظهار داشتند که برخلاف برخی سبک‌های معماری که به‌دنبال تجمل‌گرایی هستند، معماری اسلامی با الهام از آموزه‌های معنوی، فضایی را خلق می‌کند که در آن، انسان احساس آرامش و پیوند با حقیقت متعالی را تجربه کند.

بخش دوم: جایگاه حرم مطهر شاهچراغ در توسعه شهری شیراز

با توجه به اینکه این کارگاه در فضای معنوی حرم مطهر برگزار شد، استاد بامداد بخش ویژه‌ای را به بررسی تاریخی و کالبدی این حرم اختصاص دادند. ایشان ضمن اشاره به جایگاه این مکان مقدس در طول قرون متمادی، بیان کردند که حرم مطهر احمد بن موسی الکاظم (ع) از دیرباز در مرکز بافت تاریخی شیراز قرار داشته و توسعه و پیشرفت شهری در این منطقه، همواره بر محور این مکان شکل گرفته است.

دکتر بامداد در این بخش، به تغییرات معماری حرم در دوره‌های مختلف پرداخته و خاطرنشان کردند که در بازه‌های زمانی متعدد، پادشاهان و حکام مختلف، توجه ویژه‌ای به این مکان داشته و تلاش کرده‌اند که ضمن حفظ اصالت تاریخی، شکوه و عظمت آن را افزایش دهند. ایشان افزودند که مستندات تاریخی و تصاویر قدیمی، گواهی روشن بر این حقیقت است که این حرم مطهر همواره یکی از ارکان اصلی هویت شهری شیراز بوده است.

بررسی ساختار کالبدی حرم مطهر شاهچراغ

در بخش دوم کارگاه، دکتر بامداد به تحلیل ساختاری و کالبدی بخش‌های مختلف حرم مطهر پرداختند. ایشان معماری این مکان را به دو مرحله اصلی تقسیم کردند:

1.  شناخت وضع گذشته: بازشناسی ساختار اولیه حرم و بررسی تحولات آن در دوره‌های تاریخی مختلف.

2.  وضعیت کنونی: تحلیل معماری فعلی و نقش المان‌های قدسی در حفظ هویت تاریخی این مکان.

ایشان توضیح دادند که یکی از قدیمی‌ترین تصاویری که نشان‌دهنده محوریت حرم در بافت تاریخی شیراز است، نقشه‌های مربوط به دوران قاجاریه و صفویه است که در آن، این مکان به عنوان نقطه مرکزی شهر شناخته شده است.

بررسی عناصر معماری و نقش خدام در حرم مطهر

در ادامه، دکتر بامداد به معرفی برخی از ارکان معماری و کارکردهای آنها در حرم مطهر پرداختند. ایشان بر نقش عناصر نمادین مانند کتیبه ورودی حرم، گنبد و مناره‌ها تأکید کرده و هر یک را از منظر معناشناسی و کارکرد بررسی نمودند.

ایشان همچنین اشاره کردند که علاوه بر ساختارهای فیزیکی، خدام حرم مطهر نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت این مکان هستند. در همین راستا، برخی از مسئولیت‌های کلیدی در حرم همچون مؤذن، نگهبان، چراغ‌دار، و گاه‌شناس بررسی شده و بر اهمیت نقش آنان در مدیریت معنوی و اجرایی این مکان مقدس تأکید شد.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

در پایان، استاد بامداد بر لزوم توجه به معماری قدسی به عنوان بخش مهمی از هویت فرهنگی و دینی تأکید کردند. ایشان بیان داشتند که معماری این حرم، نه تنها نمادی از شکوه هنر ایرانی-اسلامی است، بلکه همچون پلی میان گذشته و حال، پیوند میان تاریخ و معنویت را زنده نگه می‌دارد.

این کارگاه با مشارکت فعال خدام بین‌الملل حرم مطهر شاهچراغ (ع) برگزار شد و شرکت‌کنندگان با بررسی دقیق ابعاد تاریخی و معنوی این مکان، شناختی جامع‌تر از هویت و نقش این حرم مقدس در بافت تاریخی شیراز به دست آوردند.