مقدمه

مامون عباسی، که از اقدامات سیاسی امام رضا علیه السلام در مدینه می هراسید، دستور داد که امام علیه السلام را به اجبار به مرو، پایتخت حکومتش منتقل کنند تا از نزدیک ایشان را زیر نظر داشته باشد.
مأمون که به علم و دانش علاقمند بود و از طرفی از هر فرصتی برای تضعیف امامت شیعه و تقویت غاصبان خلافت بهره می برد، تصمیم گرفت علما و بزرگان نصرانی، یهودی، صابئین، زردشتیان و علمای دیگر مکاتب در علم کلام را دعوت کند تا به خیال خام خود، با مباحثه علمی بر امام علیه السلام پیروز شده و از مقام ایشان در نزد مردم بکاهد.
عالم آل محمد، امام رضا علیه السلام با دیدن نگرانی یکی از یاران خود فرمودند: «مأمون هنگامی که ببیند استدلال پیروان مکتب های مختلف را به زبان خودشان و بر اساس روش و کتاب خودشان ابطال می کنم، از کار خود پشیمان می شود».

روش های امام در برخورد با ادیان

امام رضا علیه‌ السلام در برخورد با علمای ادیان مختلف، از روش مناظره یا بحث آزاد استفاده می کردند. ایشان چندین شیوه و روش مشخص برای اثبات حقانیت و تبلیغ معارف اسلام به کار می‌بردند. در ادامه، به برخی از این شیوه‌ ها اشاره می‌ کنیم:

1. خردورزی و تعقل:

امام رضا علیه السلام در مناظرات خود، به استفاده از اصول منطقی و عقلانی توجه می‌کردند. سخنان ایشان در خصوص اثبات مدعای خود با اصول منطقی همراه بوده است.
پژوهشگری در این رابطه چنین اظهار نظر مـی‌کند:
«نـوع‌ مذاکرات‌ و گفت و گوهای امام رضا علیه السلام با سران و نمایندگان ادیان و مذاهب مختلف -که محتوای آن چیزی جز تبیین علوم و معارف اسلامی نبود- از یک ویژگی خاصی برخوردار بود و آن، تجلی بعد‌ عقلانی‌ در نوع اسـتدلال‌هایی بـود کـه اقـامه مـی‌فرمودند. درک چنین امری هـم کـار آسانی است و با مراجعه به سخنان و مناظرات ایشان به راحتی می توان به این نکته پی بـرد‌ کـه‌ هـر‌ سخنی از آن حضرت در‌ خصوص‌ اثبات‌ مدعای خود مبتنی بر اصـل و یـا اصـول عـقلانی بود. به گونه ای که عنصر تعقل و خردپذیری، جزء لاینفک استدلال های آن‌ حضرت‌ در‌ مقام احتجاج با مخالفان دین و مذهب بوده است‌. و صدالبته‌ همین نکته هم باعث محکوم شدن و ساکت ماندن مخالفین در مقابل امام و در نتیجه هدایت آنها و تشرف شان به دین‌ اسلام‌ و مذهب‌ تشیع می شد. بدیهی است در مباحث اعتقادی و در باب‌ مناظرات باید به نقطه مشترک و مقبول بین طـرفین کـه همان اصول و قواعد عقلی است توجه نمود و استدلال بر‌ هر‌ مدعایی‌ را از همین طریق پی گرفت، چرا که در غیر این صورت‌ نمی‌ توان نتیجه مثبتی از مقدمات خود بدست آورد و این یکی از اصول عقلانی یک مناظره است‌ که‌ با‌ عنایت خاصی از سوی امام پیگیری می شد.»

2. همراهی و تکیه بر اصول مشترک بین ادیان:

امام رضا علیه السلام در مناظرات با رهبران و متکلمان ادیان مختلف، به تأکید بر اعتقادات طرف مناظره و مبنای استدلال منطقی توجه می‌کردند.

در مناظره بـا‌ جاثلیق‌ رهبر مسیحیان

مأمون وقتی از جاثلیق می خواهد که با امام رضا علیه السلام مناظره کند‌ و او‌ می‌ خواهد همان اول امام را در تنگنا قرار دهد رو به مأمون چنین شروع می کند‌: چگونه‌ با‌ مردی به گفتگو بنشینم در حـالی‌که اگر گفتگو کنیم، دلیل خود را‌ بر‌ من از کتابی که منکرم و به قول پیغمبری که به او ایمان ندارم، می آورد، کـه‌ امام‌ رضا علیه السلام می فرمایند:«ای نصرانی اگر دلایل خود را از انجیل بیاورم‌ قـبول‌ مـی کنی، کـه جاثلیق قبول به مناظره می‌ کند‌. و حضرت‌ در‌ ادامه از انجیل و یوحنای دیلمی، مواردی را‌ مطرح‌ می‌کند.»

مناظره با رأس الجالوت رهبر یهودیان

امام بعد از جاثلیق ‌ ‌وقـتی می خواهد با‌ رأس‌ الجالوت مناظره کند:
اولاً او‌ را‌ در شروع‌ سؤال‌ مخیر‌ می گذارد و می فرمایند: «تـو می‌ پرسی‌ یا من از تو بپرسم؟ گفت: من می‌پرسم و از تو هیچ حقی را‌ قبول‌ نمی کنم مگر این از تورات‌ یا زبور داوود یا‌ از‌ صحف ابراهیم و موسی بیاوری، حضرت‌ می‌ فرمایند: از مـن هیچ قبول مکن مـگر آن چـه را که تورات به‌ زبان‌ موسی بن عمران و انجیل به‌ زبان‌ عیسی‌ بن مریم و زبور‌ به‌ زبان داوود ناطق باشد‌.»

3. تحمل نظر مخالف

امام رضا علیه السلام در مناظرات با مخالفان، به روش همراهی و تحمل نظر مخالف پیش می‌رفتند. این روش باعث محکوم شدن و ساکت ماندن مخالفین در مقابل امام و در نتیجه هدایت آنها به دین اسلام و مذهب تشیع می‌ شد.

(کلیسای وانک اصفهان)

ایران مهد تکثر ادیان

کشور عزیزمان ایران هم میزبان امام علی بن موسی الرضا علیه السلام و هم دارای تکثر در ادیان و اقلیت‌های دینی و مذهبی است. ازین روی سزاوار است که راهنمایان بین المللی گردشگری، بیش از دیگران به روش های کارآمد آن امام علیه السلام در برخورد با ادیان مختلف اقتدا کنند.

زرتشتیان، مسیحیان و کلیمیان از دیرباز ساکنان ایران بوده اند بخاطر همین شناخت ادیان و مذاهب مختلف از اطلاعات ضروری یک تورلید محسوب می‌شود.
اصلا همزیستی مسالمت‌آمیز پیروان ادیان و مذاهب مختلف در کشور یکی از جاذبه‌های گردشگری به حساب می‌آید.
تعاملات پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) نسبت به دیگر ادیان، زندگی مسالمت آمیز آنها در عصر نبوی و زمان ائمه، وجود دیگر ادیان بعد از ظهور منجی صدها حدیث در تراث حدیثی شیعی هدایتگر ما به تعامل است.

نگاه انسان‌شناسانه

در نگاه انسان‌شناسانه نیز بشر ذاتا به داشته‌های اعتقادی و ارزشی خودش بسیار محافظه‌کار است و علاقه‌ای ندارد که آنها را در بوته‌ی نقد و نفی قرار دهد. ایه‌ی قرآن کریم نیز همین مساله را با زبانی شیوا بیان می‌کند:
کلُّ حزبٍ بَما لَدَیهِمْ فَرِحُونَ
انسان ها به داشته های خودشان شاد و سرخوشند
در این نگاه، حتی انسان‌هایی که در باورهای خودشان نیز چندان راه تحقیق و جستجو را طی نکرده‌اند وقتی در بوته‌ی نقد و نفی اعتقادات خود قرار می‌گیرند تلاش می‌کنند که از ارزش‌ها و باورهایش دفاع کنند.
لذا هرگونه مجادله دینی می‌تواند کام افراد را تلخ کند. البته بحث و گفتگوی دینی از این موضوع مستثنی است.
توصیه آموزه‌های دینی به تاکید کردن بر مشترکات بین ادیانی بجای تمرکز بر اختلافات و تفاوت ها رهنود خوبی برای فعالین این عرصه است.

روش‌های ارائه اطلاعات دینی به توریست

برخی از این روش‌ها عبارتند از:

1. معرفی بدون زبان:

برای معرفی دین نیازی نیست که با زبان و گفتار توریست‌ها را به اسلام دعوت کرد. رفتارهای انسانی ایرانیان که برخاسته از یک تمدن کهن به همراه فرهنگ اسلامی است، اگر در بستر جامعه پیاده شوند بزرگترین معرفی است.
مشک آن است که خود ببوید، نه آنکه عطار بگوید

2. تفسیر میراث:

می توان از بستر تفسیر میراث تاریخی و فرهنگی بهره‌های خیلی زیادی برد.
در صنعت گردشگری بجای آنکه به فکر این باشیم که مبلغ دین باشیم، تلاش کنیم که مفسر تاریخ و فرهنگ ایران باشیم.
تفسیر کردن میراث ملموس و ناملموس ایران به زبان شیوا و با ادبیات بین بزرگترین کار معرفی است.
راهنمایانی که در تفسیر میراث تاریخی و فرهنگی این مرز و بوم زحمت می‌کشند بزرگترین معرفان ایران و اسلام هستند.

مزایای داشتن هنر تفسیر:

در تفسیر کردن، مفسر در مقام اقناع کردن مخاطب نیست و صرفا به بیان مطالب می‌پردازد چه آنکه مخاطب آن را بپذیرد و یا رد کند.
در تفسیر، خودمان را صرفا یک کارشناس و متخصص در ارائه یک مطلب می‌دانیم بدون آنکه نسبت به طرف مقابل الزامی به پذیرش داشته باشیم.
در تفسیر، مفسر مخاطب خودش را بواسطه داشته‌های اعتقادی و ارزشی نقد و نفی نمی‌کند؛ بلکه در تلاش برای تشریح میراث ملموس و ناملموس است.
در تفسیر، مفسر در مقام قضاوت کردن نسبت به مخاطب نیست، بلکه تلاش می‌کند با ادبیات مشترک به تبیین فرهنگ و داشته‌های میراثی بپردازد.
در تفسیر، مفسر خود را یک هدایت یافته و منجی دیگران نمی‌داند؛ صرفا تلاش می کند داشته‌های دانشی خود را با دیگران به اشتراک بگذارد.
تفسیر درآمدزاست و تبلیغ هزینه بردار

3. نگاه بی طرفانه و حرفه‌ای

تورلیدر در ارائه آموزه های دینی بی طرف است، نه جانبدارانه و با نگاه نقد باید موضوعات را بیان کند.
نیازی هم نیست که به موضوعات درون دینی پرداخته شود این پاسخ ها را می توانیم به کارشناسان واگذار کنید.

4. ادبیات پاسخ به توریست غیر مسلمان

بیشتر راهنمایان گردشگری با مسلمان‌ها ارتباط دارند و سؤال‌ها و شبهات مسلمانان را پاسخ می‌دهند، اما نحوه پاسخگویی و تشریح مسائل دینی برای غیر مسلمان‌ها متفاوت است و پاسخی که به غیر مسلمان‌ها در خصوص سؤال‌های ساده‌ای مثل حجاب باید ارائه دهیم کاملاً با پاسخ‌هایی که به مسلمانان ارائه می‌شود باید متفاوت باشد.
نباید پاسخ‌های ارائه شده به غیر مسلمان‌ها ترجمه پاسخ‌های فارسی ارائه شده به مسلمان‌ها باشد؛

نباید برخی آموزه‌‌های دینی برای غیر مسلمان‌ها صرفاً ترجمه شود چرا که این ترجمه موجب فهم مباحث دینی توسط آنها نمی‌شود و فقط معنی لغت‌ها را به آنها می‌گوید ولی موضوع را برای آنها تبیین نمی‌کند.

رویکرد موسسه گردشگری آوای فطرت

این مرکز تخصصی بر آن است، ضمن توجه به مباحث آموزشی و پژوهشی در صنعت توریسم، توجه ویژه‌ای به بحث گردشگری دینی (مطابق با استانداردهای بین المللی و ملی) داشته باشد و با گفتمان سازی و تبیین این گونه گردشگری، گامی در جهت توسعه، رونق و ارتقاء کیفی صنعت توریسم در کشور بردارد.
موسسه آوای فطرت تاکنون چندین کارگاه‌ روش شناسی پاسخگویی به سوالات دینی برای راهنمایان برگزار کرده در تهران، شیراز و قم برگزار کرده و در مقاصد گردشگری دینی مانند مساجد و امامزاده‌ها، نشست های صمیمی و گپ و گفت‌هایی با توریست ها در مورد موضوعات دینی ارائه می‌کند.
این کارگاه‌ها توسط حجت الاسلام میرفندرسکی که از راهنمایان بین المللی گردشگری کشور و فعالین صنعت توریسم می باشند، اجرا می‌شود.

کتاب راهنمای پاسخگویی به سوالات دینی گردشگران خارجی

به همت موسسه گردشگری آوای فطرت، طی پروژه‌ای با همکاری راهنمایان پیشکسوت گردشگری، سوالات پر تکرار دینی توریستها گردآوری شد و سوالات پس از طبقه‌بندی شدن به کارشناسان دینی و بین‌المللی کشور سپرده شد و با نگاه بی‌طرف و کارشناسی پاسخ داده شده است که به زودی با همکاری یکی از ناشران خوب صنعت توریسم، در اختیار جامعه راهنمایان گردشگری کشور قرار خواهد گرفت.

یاسر شریعتی

یک راهنمای گردشگری بین المللی تاریخی فرهنگی که دارای تحصیلات سطوح عالی حوزه و آکادمیک در دانشگاه ادیان است.

انتشار مطالب فوق تنها با ذکر مرجع به همراه لینک وب‌سایت آوای فطرت و معنویت مجاز می‌باشد.
لطفا به حقوق هم احترام بگذاریم.