مقدمه

با جهانی‌شدن صنعت گردشگری، جوامع مختلف نیازمند چارچوب‌های اخلاقی برای مدیریت رفتار گردشگران و تعامل سازنده میان ملت‌ها شدند. به همین منظور، سازمان جهانی گردشگری منشوری اخلاقی در قالب ده اصل تصویب کرد. این اصول ناظر بر احترام متقابل، رشد فردی و اجتماعی، حفظ میراث فرهنگی، و ارتقای همزیستی انسانی هستند. پیاده‌روی میلیونی اربعین، به عنوان یکی از شاخص‌ترین رویدادهای مذهبی جهان، به‌وضوح قابلیت انطباق با این اصول را دارد و عملاً بسیاری از آن‌ها را به شیوه‌ای عمیق و مردمی محقق کرده است.

کد جهانی اخلاق در گردشگری

با گسترش روزافزون صنعت گردشگری و فراگیر شدن سفر در میان اقشار مختلف مردم، بسیاری از کشورها به این نتیجه رسیدند که برای کاهش پیامدهای منفی احتمالی گردشگری بر جوامع میزبان و خود گردشگران، باید اصولی اخلاقی و رفتاری تدوین شود. در همین راستا، «کد جهانی اخلاق گردشگری» به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید تا به‌عنوان چارچوبی جهانی مورد استفاده قرار گیرد.

تعریف کد جهانی اخلاق گردشگری

این کد مجموعه‌ای از ضوابط و دستورالعمل‌های اخلاقی است که بر فعالیت‌های صنعت گردشگری حاکم است. این اصول، رفتار متقابل جوامع میزبان و گردشگران را بر اساس استانداردهای مورد تأیید سازمان جهانی گردشگری تعیین کرده و هدف آن، کاهش آثار منفی گردشگری بر محیط‌ زیست، منابع فرهنگی و جوامع انسانی و در عین حال، افزایش منافع آن برای جوامع محلی است.

پیشینه تدوین کد

پس از دهه ۱۹۵۰ میلادی، با افزایش سطح درآمد، اوقات فراغت خانواده‌ها و میل به تجربه‌ تنوع و ماجراجویی، پدیده‌ای به نام «گردشگری انبوه» شکل گرفت که نیازمند مدیریت جهانی بود. در پاسخ به این نیاز، کشورهای عضو سازمان جهانی گردشگری تصمیم گرفتند منشوری را برای سامان‌دهی رفتار گردشگران و نهادهای فعال در این حوزه تدوین کنند.

این منشور ابتدا در سیزدهمین نشست مجمع جهانی گردشگری در ۱ اکتبر ۱۹۹۹ معرفی شد و سرانجام در ۲۶ اکتبر ۲۰۰۱ به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسید.

اصول ده‌گانه کد جهانی اخلاق گردشگری

این ده اصل، ابعاد مختلف گردشگری از جمله جنبه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و زیست‌محیطی را در بر می‌گیرند:

ماده 1: نقش گردشگری در ایجاد و گسترش تفاهم و احترام متقابل بین مردم و جوامع مختلف

ماده ۲: گردشگری وسیله ای برای تکامل فردی و گروهی

ماده ۳: گردشگری، عاملی برای توسعه پایدار

ماده ۴: گردشگری، عاملی برای ارج نهادن به میراث فرهنگی و حفظ آن

ماده ۵: گردشگری فعالیتی سودمند برای کشورها و جوامع میزبان

ماده ۶: تعهدات و وظایف دست اندرکاران گردشگری

ماده ۷: حق مسافرت و گردشگری

ماده ۸: آزادی حرکت و تردد جـهانگردان

ماده ۹: حقوق کارگران و کارگزاران صنعت گردشگری

ماده ۱۰: چگونگی اجرای اصول کد جهانی اخلاق گردشگری

پیاده‌روی اربعین مصداقی بارز از ماده یک اخلاق جهانی گردشگری

با تطبیق مفاد «ماده اول از کد جهانی اخلاق گردشگری» ـ با موضوع نقش گردشگری در ایجاد و گسترش تفاهم و احترام متقابل بین مردم و جوامع مختلف ـ می‌توان گفت پیاده‌روی اربعین مصداقی بارز و زنده از این اصل اخلاقی جهانی است. در این مراسم عظیم، میلیون‌ها نفر با تفاوت‌های مذهبی، قومی، ملی و فرهنگی در کنار یکدیگر حرکت می‌کنند؛ بی‌آنکه بین آن‌ها نزاع یا تعارضی مشاهده شود. همین هم‌زیستی مسالمت‌آمیز، زبان مشترکی برای انتقال پیام احترام، همدلی و صلح به جهانیان می‌شود و نشان می‌دهد که گردشگری مذهبی می‌تواند به هم‌فهمی ملت‌ها کمک کند.

در مسیر اربعین، شاهد همراهی و هم‌قدمی شیعیان، اهل سنت، مسیحیان و پیروان ادیان دیگر هستیم؛ کسانی که از نقاط مختلف جهان آمده‌اند تا به یک هدف مشترک معنوی پاسخ دهند. این هم‌زیستی در یک بستر مذهبی، نشان‌دهنده ظرفیت گردشگری برای شکستن دیوارهای سوءتفاهم دینی و فرهنگی است. مهمان‌نوازی مردم عراق و آمادگی آنان برای خدمت‌رسانی به زائران، خود نمونه‌ای آشکار از احترام متقابل جوامع میزبان به مهمانان است و در عین حال، پاسخ زائران با ادب، احترام و رعایت فرهنگ میزبان، نشان‌دهنده بلوغ اخلاقی گردشگران مذهبی است.

در کد جهانی اخلاق گردشگری تأکید شده است که سفرها باید ابزار ارتقاء گفت‌وگو و دوستی میان ملت‌ها باشد. در پیاده‌روی اربعین، این گفت‌وگو نه در قالب زبان، بلکه در قالب رفتار، خدمت‌رسانی، همدلی، دعا، اشک و هم‌دردی نمود پیدا می‌کند. افراد از فرهنگ‌های مختلف با یکدیگر تعامل می‌کنند، از غذا و خدمات مشترک بهره می‌برند و حتی در سختی‌ها به یاری هم می‌شتابند. همه این عناصر، بنیادهای احترام متقابل و گفت‌وگوی فرهنگی را تقویت می‌کند.

همچنین این رویداد جهانی، مرزهای تحمیل‌شده از سوی جریان‌های افراطی و خشونت‌طلب را در هم می‌شکند. آنچه در اربعین رخ می‌دهد، تأکید بر اشتراکات انسانی همچون عدالت، آزادگی و هم‌زیستی است. پیامی روشن از سوی میلیون‌ها انسان به دنیا مخابره می‌شود که ادیان آسمانی می‌توانند در کنار هم قرار گیرند و علیه ظلم و افراطی‌گری متحد شوند. این دقیقاً همان چیزی است که کد جهانی اخلاق گردشگری آن را هدف قرار داده: ارتقاء تفاهم میان ملت‌ها به جای ترویج سوءظن و تفرقه.

در نهایت، پیاده‌روی اربعین را باید نمونه‌ای عملی از جهانی‌سازی اخلاقی در بستر گردشگری دانست. این اجتماع عظیم، نه‌تنها شکلی از گردشگری مذهبی، بلکه الگویی از اخلاق سفر است که در آن احترام متقابل، همدلی، خدمت داوطلبانه و شناخت فرهنگی به بالاترین سطح خود می‌رسد. چنین رویدادی می‌تواند برای سیاست‌گذاران، پژوهشگران و نهادهای بین‌المللی، نمونه‌ای موفق از کاربرد عملی ماده اول کد جهانی اخلاق گردشگری باشد.

پیاده‌روی اربعین مصداقی بارز از ماده دوم اخلاق جهانی گردشگری

مفاد ۲ از کد جهانی اخلاق گردشگری تأکید دارد که گردشگری می‌تواند ابزاری مؤثر برای رشد و تعالی فردی و اجتماعی باشد. در این بند، گردشگری نه‌فقط به عنوان یک فعالیت تفریحی، بلکه به‌عنوان فرآیندی تربیتی و فرهنگی مطرح می‌شود که به انسان‌ها کمک می‌کند افق‌های فکری خود را گسترش دهند، شناخت بهتری از خود و دیگران به دست آورند و در عین حال، به ارزش‌های انسانی، همبستگی اجتماعی و مسئولیت‌پذیری جمعی پایبندتر شوند.

در تطبیق با پیاده‌روی اربعین، این مراسم بزرگ مذهبی نمونه‌ای روشن از گردشگری معنوی است که هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی آثار عمیقی بر جای می‌گذارد. در بُعد فردی، زائر در طول مسیر با سختی‌ها و مراقبه‌های درونی مواجه می‌شود، به تهذیب نفس می‌پردازد، صبر، گذشت، و ایثار را تمرین می‌کند و پیوندی عمیق با ارزش‌های دینی و اخلاقی برقرار می‌سازد. در سطح جمعی نیز، مشارکت میلیون‌ها نفر از ملیت‌ها، ادیان و فرهنگ‌های گوناگون در فضایی صلح‌آمیز و هماهنگ، نوعی هم‌افزایی فرهنگی و اجتماعی ایجاد می‌کند که به تقویت همدلی، انسجام اجتماعی، و ترویج ارزش‌های انسانی مشترک مانند خدمت، احترام متقابل و اتحاد منجر می‌شود.

دستاوردهای اخلاقی پیاده‌روی اربعین در بعد فردی انسان

عبارتند از:

الف) خودسازی و تهذیب نفس

زیارت امام حسین(ع) از جایگاه ویژه‌ای در متون دینی برخوردار است و پاداش‌هایی عظیم برای آن در روایات ذکر شده است. اما دستیابی به این ثواب معنوی مستلزم آمادگی روحی و اخلاقی خاصی است؛ آمادگی‌ای که در سایه خودسازی، تزکیه نفس و مقاومت در برابر تمایلات نفسانی حاصل می‌شود. پیاده‌روی اربعین از جمله موقعیت‌هایی است که این زمینه را فراهم می‌سازد. زائران حسینی، با تأسی به سیره اخلاقی و معنوی امام حسین(ع) و یاران پاک‌بازش، تلاش می‌کنند سبک زندگی خود را بر پایه آموزه‌های ایشان استوار سازند. این مسیر نورانی، آن‌ها را به بازنگری در درون خویش و اصلاح اخلاق و رفتار دعوت می‌کند و فرصتی بی‌بدیل برای توبه، بازگشت به فطرت و پالایش قلب از آلودگی‌ها فراهم می‌آورد.

ب) آرامش روحی و روانی

زیارت اولیای الهی، مسیری برای تقرب به خداوند و تقویت معنویت فردی است. این تجربه، افق‌های تازه‌ای از هدف‌مندی را پیش روی انسان می‌گشاید و با ایجاد اطمینان قلبی، آرامشی عمیق در درون زائر پدید می‌آورد. شرکت‌کنندگان در پیاده‌روی اربعین، با نیت زیارت مرقد امام حسین(ع)، از مناطق مختلف جهان به سوی کربلا حرکت می‌کنند و در این مسیر، نوعی سبک‌باری و آرامش را تجربه می‌کنند که به تعبیر بسیاری از زائران، حاصل زدوده شدن گناهان و صفای باطن است. این تحول درونی، زمینه‌ساز ارتقای اخلاق و رفتار فردی شده و انسان را در برابر مشکلات و دشواری‌های زندگی مقاوم‌تر می‌سازد.

ج) عزتمندی و تعالی شخصیت

رکت در مسیر امام حسین(ع)، تقویت‌کننده روحیه عزت‌خواهی و آزادگی در انسان است. پیاده‌روی اربعین، نه‌تنها نمادی از ارادت به اهل بیت(ع) بلکه اعلام موضعی روشن در برابر ظلم و ذلت است. این حضور آگاهانه، با خود احساس کرامت، هویت و ارزشمندی به همراه دارد. پیروان مکتب حسینی در طول تاریخ با درس گرفتن از آموزه‌های آن حضرت، هرگز تن به خواری نداده‌اند. چنین مشارکتی، تبلور تربیت عزت‌مدار مکتب اهل بیت(ع) است که شخصیت انسانی را به مرتبه‌ای بالاتر از تمایلات مادی ارتقا می‌دهد.

د) صبر و مقاومت در راه خدا

راهپیمایی اربعین با دشواری‌های فراوانی همراه است: خستگی‌های طولانی، فشار جسمانی، آفتاب‌سوختگی، کم‌خوابی و کمبود امکانات، تنها بخشی از این سختی‌هاست. اما در دل همین رنج‌ها، فرصتی گران‌سنگ برای تمرین صبر و تحمل نهفته است. این مسیر، به مثابه یک میدان عملی برای افزایش شکیبایی و استقامت است. بسیاری از زائرانی که در زندگی روزمره با آسایش نسبی مواجه بوده‌اند، در مواجهه با مشقات این سفر، نگرش جدیدی نسبت به زندگی پیدا کرده و درک عمیق‌تری از مفاهیم صبر، قناعت و همدلی می‌یابند.

هـ) رشد معنوی و تحول باطنی

در مجموع، پیاده‌روی اربعین با فراهم آوردن بستری برای خودسازی، آرامش، عزت و صبر، یک تجربه‌ی جامع معنوی را برای فرد رقم می‌زند. این سفر، به‌سان مدرسه‌ای تربیتی، انسان را با خود واقعی‌اش روبه‌رو می‌سازد و از او دعوت می‌کند که با بهره‌گیری از الگوی حسینی، راهی به سوی تعالی و رشد اخلاقی بگشاید. چنین تجربه‌ای می‌تواند در بلندمدت به اصلاح رفتار، تعمیق باورهای دینی و ارتقای کیفیت زندگی معنوی فرد منجر شود.

دستاوردهای اخلاقی پیاده‌روی اربعین در بعد اجتماعی انسان

عبارتند از:

الف) تجمع و هم‌گرایی حول امام حسین (ع)

پیاده‌روی اربعین یک «گرد همایی تاریخی و اجتماعی» است که میلیون‌ها مؤمن را از اقوام، کشورها و ادیان مختلف در قالب یک اجتماع واحد گرد هم می‌آورد؛ این هم‌گرایی، نقطه مقابل تفرقه‌افکنی‌ها و سوءظن‌ها است و قلب‌ها را حول محور اعتقادی مشترک جمع می‌کند

ب) برچیدن مرزهای نژادی، زبانی و فرهنگی

در مسیر اربعین، رنگ پوست، زبان یا موقعیت اجتماعی مطرح نمی‌شود؛ زیرا معیار شرافت، تقوا و همراهی با امام است. این انسجام اجتماعی به این معناست که گروه‌های مختلف در کنارهم قرار می‌گیرند و الگوی همزیستی بر اساس معیارهای دینی و اخلاقی فراهم می‌آید.

ج) همبستگی و اتحاد مؤمنان در مقابل جریان‌های افراط

این حضور میلیونی بدون برنامه‌ریزی سازمانی رسمی، پیام سیلی محکمی به گروه‌های فرقه‌ای و افراطی است؛ چرا که با اتحاد مؤمنان در مقابل باطل، نشانه‌ای از همبستگی فرهنگی و سیاسی جامعه حسینی را ارائه می‌دهد.

د) ایجاد سبک زندگی معناگرا و تربیت اجتماعی

زائران زیر تأثیر فرهنگ حسینی قرار می‌گیرند؛ رفتار، گفتار و تصمیمات‌شان در طول این سفر جهت‌دار می‌شود. این تجربه موجب شکل‌گیری سبک زندگانی مستمر همراه با اخلاق حسینی و تقویت مسئولیت اجتماعی می‌شود.

ه) زنده‌سازی امت و ساختن جامعه ایمانی

پیاده‌روی اربعین، نوعی امت‌سازی است که بر اساس آموزه‌های اهل‌بیت (ع) زمینه ایجاد شبکه‌ای دینی، وحدت‌آفرین و فرهنگی را فراهم می‌کند. این ساختار اجتماعی هم‌افزا، ادامه‌دهنده محل حضور معنوی امام در بین مردم است.

و) مقابله با فتنه و ضعف نفوذ دشمن

دشمنان با تبلیغات سعی در جلوگیری از شکل‌گیری اجتماع حول امام دارند؛ ولی این اجتماع میلیونی و متحد، سد محکمی در برابر تلاش‌های آنهاست. اربعین علاوه‌بر ابعاد دینی و فرهنگی، در سطح اجتماعی و رسانه‌ای نیز نقش بازدارنده دارد.

جمع‌بندی

زیارت اربعین به‌مثابه یک تجربه اجتماعی برجسته، فراتر از یک مراسم مذهبی، توانسته:

تفاوت‌های فرهنگی و زبانی را محو کند،

همبستگی میان مؤمنان را تقویت کند،

سبک زندگی اخلاق‌محور و مسئولیت‌پذیری را نهادینه کند،

جامعه‌ای ایمانی و مقاوم بسازد،

و در نهایت، صدایی جهانی از اتحاد و مقاومت در برابر افراط‌گرایی و نفوذ دشمنان به ظهور رساند.

این دستاوردها نشان می‌دهد که اربعین نه‌تنها یک حرکت معنوی، بلکه نمادی از یک تحول اجتماعی بزرگ و تاریخی است.

نتیجه‌گیری

آن‌چه در پیاده‌روی اربعین رخ می‌دهد، صرفاً یک زیارت جمعی نیست؛ بلکه تجلی میدانی از ارزش‌هایی جهانی است که سند اخلاق گردشگری برای آن تلاش می‌کند. در این مسیر، زائر نه‌تنها از نظر معنوی تعالی می‌یابد، بلکه در بستری اجتماعی و بین‌فرهنگی قرار می‌گیرد که در آن احترام، ایثار، همبستگی و کرامت انسانی تمرین می‌شود. بنابراین، اربعین را می‌توان نمونه‌ای موفق و عینی از گردشگری اخلاق‌محور دانست که همزمان هم فرد را می‌سازد و هم جامعه را، و تصویری روشن از اتحاد ملت‌ها علیه افراط‌گرایی و تفرقه به جهان مخابره می‌کند. این الگو، شایسته توجه پژوهشگران، سیاست‌گذاران گردشگری و نهادهای بین‌المللی است.

پایان پیام

انتشار مطالب فوق تنها با ذکر مرجع به همراه لینک وب‌سایت آوای فطرت و معنویت مجاز می‌باشد.
لطفا به حقوق هم احترام بگذاریم.

یادداشت