مقدمه

14 آبان ماه، به عنوان روز ملی فرهنگ عمومی در تقویم ایران نام گذاری شده است. ۱۴ آبان که مصادف با تصویب آئین‌نامه شورای فرهنگ عمومی است، به نام روز فرهنگ عمومی مصوب شد.

این روز فرصتی برای تأکید بر اهمیت حفظ و ارتقای ارزش‌ها، باورها و رفتارهای فرهنگی است که پایه و اساس انسجام اجتماعی و هویت ملی را تشکیل می‌دهند.

گردشگری فرهنگی به عنوان یکی از ابزارهای مهم در ترویج و معرفی فرهنگ عمومی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. با جذب گردشگران داخلی و خارجی، می‌توان فرهنگ و هنر محلی را به نمایش گذاشت و این امر باعث شناخت و قدردانی بیشتر از فرهنگ عمومی می‌شود.

در نتیجه، روز ملی فرهنگ عمومی می‌تواند به عنوان یک بن سازه و سکّوی مؤثر برای جذب گردشگرانی که به دنبال تجربه و شناخت فرهنگ‌های مختلف هستند، عمل کند و به تقویت و ترویج گردشگری فرهنگی کمک نماید.

 

 

تعریف مفهوم گردشگری فرهنگی

بر اساس تعریفی که مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در بیست ‌و دومین اجلاس خود در سال ۲۰۱۷ به تصویب رساند، گردشگری فرهنگی به نوعی از فعالیت گردشگری اشاره دارد که در آن انگیزه اساسی بازدیدکننده یادگیری، کشف، تجربه و مصرف جاذبه‌های فرهنگی ملموس و ناملموس است.

محصولات فرهنگی در یک مقصد گردشگری دربرگیرنده مجموعه‌ای از ویژگی‌های متمایز مادی، فکری، معنوی و عاطفی یک جامعه است که شامل هنر و معماری، میراث تاریخی و فرهنگی، میراث آشپزی، ادبیات، موسیقی، صنایع خلاق و فرهنگ‌های زنده با سبک زندگی و ارزش‌های آن‌ها می‌شود.

بنا به تعریف سازمان جهانی یونسکو میراث فرهنگی فقط بناها و اماکن را شامل نمی شود. سنت‌ها و رسوم زندۀ برجای مانده از نیاکان مان است که به نسل فعلی و آتی منتقل می شود.

 

 

میراث فرهنگی ناملموس چیست؟

میراث‌ فرهنگی ناملموس به محصولات و فرایندهایی فرهنگی مانند: آیین‌ها، هنرها، ترانه‌ها، آواونواها، موسیقی‌ها، رویدادها، مهارت‌ها و فنونی گفته می‌شود که در میان مردم و یا یک قوم در یک منطقه خاص جغرافیایی مرسوم بوده و با گذشت زمان، از نسلی به نسل دیگر به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند به ارث می‌رسد و به عنوان ارزش فرهنگی توسط مردم ترویج، حفاظت و پاسداری می‌شود.

سنت‌های شفاهی، هنرهای نمایشی، اعمال اجتماعی، آیین‌ها، رویدادهای جشنی، دانش و اقدامات مربوط به طبیعت و کیهان، یا دانش و مهارت‌های تولید صنایع سنتی برای هر ملت و کشوری ارزشمند است که تحت عنوان میراث فرهنگی ناملموس شناخته شده است.

ایران با توجه به تنوع فرهنگی و گستردگی جغرافیایی بستری غنی از این دارایی های ارزشمند است که در گوشه گوشه آن وجود دارد.

اهمیت و جایگاه گردشگری فرهنگی

گردشگری فرهنگی نقش مهمی در ایجاد پل‌های ارتباطی بین فرهنگ‌ها و جوامع مختلف دارد. این نوع گردشگری به تقویت همدلی و تفاهم بین‌المللی کمک می‌کند و باعث می‌شود مردم از تمامی جهان با فرهنگ‌ها و تاریخ‌های مختلف آشنا شوند. همچنین، گردشگری فرهنگی می‌تواند به رشد اقتصادی مناطق میزبان کمک کند و منجر به حفظ و پاسداری از میراث فرهنگی شود.

کارکردهای گردشگری فرهنگی 

گردشگری فرهنگی تأثیرات مثبت متعددی بر جامعه میزبان دارد. این نوع گردشگری می‌تواند موجب تقویت حس هویت فرهنگی و افتخار ملی شود. از طرفی، با ورود گردشگران به مناطق فرهنگی، محلی‌ها ترغیب به حفظ و نوسازی اماکن تاریخی و فرهنگی می‌شوند. علاوه بر این، گردشگری فرهنگی می‌تواند زمینه‌ساز تبادل فرهنگی و یادگیری متقابل باشد.

جایگاه گردشگری فرهنگی در ایران

ایران با دارا بودن میراث فرهنگی و تاریخی غنی، یکی از مقاصد برجسته گردشگری فرهنگی در جهان به شمار می‌آید. با داشتن آثار باستانی، معماری‌های اسلامی و پیشااسلامی، هنرهای دستی و تنوع فرهنگی اقوام مختلف، ایران یک بستر مناسب برای گردشگران علاقه‌مند به فرهنگ است.

 

 

مقاصد گردشگری فرهنگی در ایران

گردشگری فرهنگی سنخی از گردشگری است که تمرکز آن بر تجربه و شناخت فرهنگ‌های مختلف می‌باشد. این نوع گردشگری شامل بازدید از مکان‌های تاریخی، موزه‌ها، جشنواره‌ها و رویدادهای فرهنگی می‌شود. گردشگران فرهنگی به دنبال درک عمیق‌تر از آداب و رسوم، هنرها، سنت‌ها و سبک زندگی مردم محلی هستند.

نمونه های بارز مقاصد گردشگری فرهنگی در ایران عبارتند از:

1. مکان های تاریخی:

ایران به عنوان یکی از مقاصد شاخص گردشگری فرهنگی دارای آثار و اماکن تاریخی متعددی است که برخی از آثار ثبت شده در میراث جهانی یونسکو عبارتند از:

تخت جمشید؛

زیگورات چغازنبیل؛

میدان نقش جهان؛

تخت سلیمان؛

مجموعه ارگ بم؛

مجموعه پاسارگاد؛

گنبد سلطانیه؛

محوطه بیستون؛

مجموعه کلیساهای آذربایجان؛

سازه های آبی شوشتر و...

 

(موزه ایران باستان)

2. موزه ها:

موزه‌ها گنجینه‌های زنده‌ای از فرهنگ و تاریخ هستند. آن‌ها به عنوان مقاصد مهم گردشگری فرهنگی، فرصتی بی‌نظیر برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کنند تا با هنرها، تاریخ، و آداب و رسوم ملل مختلف آشنا شوند. در موزه‌ها، نمایشگاه‌های متنوعی از آثار هنری، مصنوعات باستانی، و اسناد تاریخی نگهداری می‌شوند که به بازدیدکنندگان امکان می‌دهند به گذشته سفر کرده و از نزدیک با میراث فرهنگی آشنا شوند.

بازدید از موزه‌ها نه تنها آموزشی و الهام‌بخش است، بلکه می‌تواند به تقویت درک و احترام متقابل بین فرهنگی کمک کند. این مکان‌ها به عنوان پل‌هایی بین گذشته و حال، و بین فرهنگ‌های مختلف عمل می‌کنند و به همین دلیل نقش بسیار مهمی در ترویج گردشگری فرهنگی دارند.

مهمترین موزه های کشور ایران عبارتند از:
موزه ملی (موزه ایران باستان)؛
موزه ملی ملک؛
موزه جواهرات ملی؛
موزه آبگینه و سفالینه؛
موزه هنرهای معاصر تهران؛
موزه رضا عباسی؛
باغ موزه دفاع مقدس؛
کاخ گلستان؛
کاخ نیاوران؛
کاخ موزه سعدآباد؛
موزه آذربایجان؛
موزه موسیقی اصفهان؛
موزه آستان قدس رضوی؛
موزه آستانه مقدس حضرت معصومه (س)؛
موزه تخت جمشید؛
موزه پارس؛
موزه عاج رامسر؛
موزه آب یزد.

3. جشنواره ها و فستیوال ها

جشنواره‌ها، فستیوال‌ها و رویدادهای فرهنگی نمایانگر قلب تپنده فرهنگ‌ها و جوامع هستند. این رویدادها فرصتی را برای مردم فراهم می‌کنند تا هنرها، سنت‌ها و آداب و رسوم بومی خود را به جهانیان نشان دهند. برای گردشگران، شرکت در این رویدادها به معنای تجربه‌ای زنده و ملموس از فرهنگ محلی است.

در چنین رویدادهایی، بازدیدکنندگان می‌توانند با موسیقی، رقص‌ها، غذاهای محلی و صنایع دستی بومی آشنا شوند و از نزدیک با زندگی و فرهنگ مردم محلی ارتباط برقرار کنند. این تجارب عمیق فرهنگی به گردشگران کمک می‌کنند تا نگاهی متفاوت و غنی‌تر به فرهنگ‌های مختلف داشته باشند. به همین دلیل، جشنواره‌ها و فستیوال‌ها یکی از نمونه‌های بارز و مهم گردشگری فرهنگی به شمار می‌آیند.

 

(جشنواره گل غلتان)

جایگاه جشنواره ها در ایران باستان

ایران باستان با تاریخ و فرهنگی غنی، میزبان جشن‌های فراوان و متنوعی بوده است. این جشن‌ها نه تنها نمادی از اعتقادات و آداب و رسوم ایرانیان باستان هستند، بلکه نشان‌دهنده ارتباط عمیق مردم با طبیعت و چرخه‌های سالانه بودند.

جایگاه جشنواره های ملی بعد از انقلاب اسلامی

بعد از انقلاب اسلامی ایران، جشنواره‌های ملی متعددی با هدف تقویت فرهنگ و هویت ایرانی-اسلامی برگزار می‌شوند. این جشنواره‌ها نه تنها فرصت‌هایی برای نمایش هنرها و فرهنگ‌های محلی هستند، بلکه به تقویت انسجام ملی و ارزش‌های انقلابی نیز کمک می‌کنند.

جشنواره فیلم فجر یکی از برجسته‌ترین رویدادهای فرهنگی است که هر ساله در بهمن‌ماه به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می‌شود و فرصتی برای نمایش و تقدیر از آثار سینمایی ایران و جهان فراهم می‌کند. جشنواره موسیقی فجر و جشنواره تئاتر فجر نیز از دیگر رویدادهای مهمی هستند که در این دوره برگزار می‌شوند و هنرمندان ایرانی را تشویق به نمایش استعدادهای خود در حوزه‌های مختلف می‌کنند.

این جشنواره‌ها نمادی از پویایی و تنوع فرهنگی ایران پس از انقلاب اسلامی هستند و به تقویت هویت فرهنگی و اعتقادی جامعه ایرانی کمک می‌کنند.

 

(سفره هفت سین)

نمونه های جشنواره ها و فستیوال های ایرانی

جشن عید نوروز، سرآمد فستیوال های ایرانی؛
جشن گل غلطان در اولین بهار زندگی کودکان؛
جشنواره گلاب گیری کاشان؛
فستیوال انار؛
فستیوال غذاهای ایرانی؛
جشنواره فیلم فجر؛
جشنواره تئاتر فجر؛
جشنواره موسیقی فجر؛
جشن عاطفه ها؛
جشن نیکوکاری

 

(جشن عاطفه ها)

نتیجه گیری

گردشگری فرهنگی در ایران نه تنها به تقویت اقتصادی و فرهنگی جامعه کمک می‌کند، بلکه باعث ارتقاء تصویر بین‌المللی ایران نیز می‌شود. این نوع گردشگری می‌تواند به عنوان یک ابزار مؤثر برای ترویج صلح و دوستی بین ملل مختلف عمل کند.

سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۴ شعار گردشگری و صلح را انتخاب کرده است که از گردشگری به عنوان یک تسهیلگر برای صلح و تفاهم بین ملت ها و فرهنگ ها یاد کرده است.

سازمان جهانی گردشگری با طراحی این شعار، رشد و تقویت گردشگری پایدار و عدالت اجتماعی و اقتصادی را مد نظر قرار داده است.

پایان پیام

یادداشت