بازدید از مادر کاروانسراهای ایران
موسسه آوای فطرت به مناسبت ثبت جهانی کاروانسرای دیر گچین، برنامه بازدید از مادر کاروانسراهای ایران را چهارشنبه 10 آبان برگزار کرد.
موسسه آوای فطرت به مناسبت ثبت جهانی کاروانسرای دیر گچین، برنامه بازدید از مادر کاروانسراهای ایران را چهارشنبه 10 آبان برگزار کرد.
استاد حسین صادقی، باستان شناس و قم پژوه اطلاعات مفیدی درباره مادر کاروانسراهای ایران را به شرکت کنندگان ارائه کرد.
راهنمایان گردشگری و فراگیران موسسه به همراه علاقمندان به گردشگری و فرهنگ و تاریخ تمدن کشور در این بازدید از بخش های مختلف کاروانسرا بازدید کردند و با مباحث زیر آشنا شدند:
چرا کاروانسرای دیر گچین به عنوان مادر کاروانسراهای ایران انتخاب شده؟
به دلیل امکاناتی چون شاه نشین،حمام، آتشکده،مسجد، آب انبار و دیگر بخش های تکمیل کننده خدمات به مسافرین
کاروانسرای دیر گچین کجاست؟
دِیرِ گچین کاروانسرایی در ایران است که بر سر راه جاده تاریخی ری به قم در مرکز پارک ملی کویر قرار دارد. دیر گچین یکی از بزرگ‌ترین کاروانسراهای ایران است و ویژگی‌های منحصربه‌فرد این اثر باعث شده آن را «مادر کاروانسراهای ایران» بنامند. در یکی از پر تردد ترین راه های مواصلاتی ایران قدیم به علت سطح گسترده تجارت ها و ارتباطات قرار دارد.
کاروانسرای دیر گچین متعلق به چه دوره ای است؟
قدیمی ترین تاریخ ساختی که برای این بنا گفته می شود، از زمان ساسانیان (۱۷۰۰سال) پیش است. و در دوره های تاریخی مختلف هم مورد استفاده بوده است.
ثبت دیر گچین در فهرست میراث جهانی
در ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در جریان چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض، کاروانسرای دیر گچین به‌همراه ۵۳ کاروانسرای تاریخی دیگر (جمعاً ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان ایران) تحت عنوان کاروانسراهای ایرانی در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند.
پادکست کارونسرای دیر گچین قم
موسسه گردشگری آوای فطرت درباره مادر کارونسراهای ایران پادکست تولید کرده است. از شما دعوت می کنیم پادکست 6 دقیقه ای کاروانسرای دیر گچین قم را از اینجا بشنوید.
بریده هایی از متن پادکست دیر گچین:
.
چرا دیر گچین؟
وجه تسمیه اینجا با توجه به توصیف هایی در کتب تاریخی و جغرافیایی زیادی اومده با نام های دیر الجص یا یا دیرگچین یا کجین آورده شده،
بطور نمونه، ابودُلَف مسعر بن مهلهل در الرساله الثانیه، اینجا قلعه بزرگی دارای برج های بسیار بزرگ پا و عریض بلند آجری بیان کرده.
یا اصطخری در المسالک والممالک اینجا را قلعه دونسته و نوشته:
این قلعه محل محافظان پادشاه و بدرقه سلطان است. یاقوت (حموی) نیز به کاروانسرا عنوان دِیر کَردشیر داده، و قزوینی هم دیرکرد شیر را جایگاهی در میان صحرای خشک و بی آب و علف بین راه ری به قم دونسته و اضافه کرده، اورا، اردشیر بابکان ساخته اگر دیر نبود مردم از آن عبور نمی توانستند نمود. همینجا اشاره کنیم که وقت زمان ساخت این کاروانسرا رو به زمان اردشیر منسوب می کنن، حدود زمان ساختش میشه ۱۷۰۰ سال پیش، پس یکی از دلایل اهمیت اینجا سن این بنای ویژه ست. مینورسکی هم در مورد نام گذاری و ارجاع آن به زمان ساخت و سازنده آن که اردشیر ساسانی ست اشاره دارد.
در ۷۲۵ ق هم یعنی ۸۰۰ سال پیش، ناصرالدین منشی کرمانی نیز از این دیر با نام رباط دیرگچین که ابونصر کاشی، وزیر سلطان سنجر سلجوقی اینجا مرمت کرده، یادداشتی دارد. از اونجایی که دو دوره سلجوقی آبادانی راه قم و ساوه به ورامین از توجه و اهمیت ویژه برخوردار بوده، از مکان های اتراقی خوبی بشمار میرفته، و وجود کاروانسرای سنگی سلجوقی دیگر هم که به طرف قم ساخته شد شاهدی بر این مدعا ست.
معماری کاروانسرای دیر گچین
نکته تلخی که وجود داره اینه که از اون ساختمان های چهارگوش و مستطیلی مورد توصیف ابودلف یاد کرده موجود نیست اما دیوارهای دژ و برج های دوره ساسانی به صورت اولیه باقی مانده است.
که بنای فعلی، متشکل از بنای ساسانی و سلجوقی و صفوی و قاجاری ست.
اگه بخواییم در مورد مشخصات این بنا بگیم: اینه که ۱۲ هزار متر مربع مساحت داره، اما بیرون این کاروانسرا، مخروبه ی خشتی ای، کوره آجرپزی، آب انبار، قبرستان هم وجود دارد.
از دیگر دلایلی که این کاروانسرا مادر، کاروانسراهای ایران نامیدن، وجود امکاناتی ست که موجب برآورده شدن تمام نیازهای مسافران و اقامت کنندگان مانند حمام و توالت عمومی، مسجد و حیاط خلوت بوده.
ورودی اصلی که از دوران ساسانی بوده از بین رفته و ورودی فعلی که دروازه ای با یک ایوان بزرگ با دو طاق نمای جانبی در دو طبقه با آجرهای کوچک که از دوران اسلامی ست، می باشد.
بعد از ورودی هم که طبق معماری های ایرانی، هشتی و سپس حیاط مرکزی.
داخل محوطه کاروانسرا حیاط مرکزی وسیع با ۴ ایوان و ۴۰ حجره،
شترخوان ها در چهار طرف بنا در پشت حجره ها مانند دالان طویل به صورت سرتاسری و عرض تقریبی ۵ متر
این دالان ها اصطبل چهارپایان بودن.
جالبه بدونین این دالان ها، دو ورودی در هر ضلع کاروانسرا که به حیاط راه دارن، دارن، و درون اصطبل ۶۶ طاق نمای دیواری با کف مرتفع با سکوهای استراحتی، این فضاها بر حسب تعداد نفرات اقامتی متغیره بین شخص تا گروه. وجود و نوع ساخت و ساز که محل ایجاد بخاری، نورگیر، تهویه و… از دیگر زیبایی های معماری ایران واین بناست.
اتاقها یا همان حجره های این کاروانسرا که در هر ضلع ۸- ۱۰ تا می باشد (بجز اتاقهای حیاط خلوت و ایوان ورودی) دارای یک ورودی است،و طاقچه های فرو رفته، اجاق های زیبا و سقف های ۴ تَرک، دو بخاری یکی درون حجره و یکی هم قسمت ایوان
از ۶ برج این کاروانسرا، ۴ تای آنها با قطر ۶ در گوشه ها و دو برج نیمه مدور در طرفین ورودی قرار دارند.
محراب مسجد در وسط ضلع جنوبی ایجادشده و پلان مسجد مربع است که یادآور طرح یک چهار طاقی تغییر شکل یافته است.
گوشه جنوب غربی کاربری حمام داشته و پس از عبور از راهروی شترخانه جنوب غربی در سمت راست، ورودی حمام قرار گرفته
برای دیدن دیگر زیبایی های این کاروانسرای جذاب و بینظیر باید سفر کنیم و از نزدیک شاهد آن باشیم. پس در دیگر سفرها به زیبایی شمال شرق استان قم که این مادر کاروانسرا در آن جا، جای گرفته با حضور راهنماهای گردشگری سری بزنیم و از این هنر ومعماری لذت ببریم.
سخن آخر
این بازدید در راستای توسعه خلاق، تاثیرگذار و اثربخش با ارائه آموزش‌های نوین در عرصه گردشگری برگزار شد و ادامه خواهد یافت.
در پایان، از دو کاروانسرای سنگی و گلی با قدمت اشکانی و ساسانی نیز بازدید کردیم.
اگر خاطره ای از این کاروانسرا داشته اید برای ما کامنت بذارید.
