لینک پادکست در کست باکس، کلیک کنید:

متن پادکست

سلام همفسر به آوای سه شنبه این هفته خوش اومدین
من سید جلال امیرعطایی هستم و شما در حال گوش دادن به پادکست شیش دقیقه با گردشگری هستید. این پادکست کوتاه کاریه از موسسه گردشگری آوای فطرت که سه شنبه ها تقدیمتون میشه.
ما کاروانی‌ایم و جهان کاروانسراست
در کاروانسرا نکند کاروان، سرا
بله همونطور که از نام اپیزود متوجه شدین این هفته قراره در مورد بنایی به اسم کاروانسرا، صحبت کنیم. همه ما در جاهای مختلف ازش یا شنیدیم یا خوندیم یا حتی بازدید کردیم، اما امروز و این لحظه میخوایم نه تنها در مورد کاروانسرا صحبت کنیم بلکه سری بزنیم به مادر کاروانسراهای ایران، کاروانسرای دیر گچین، واقع در استان قم، که فاصله ای ۸۰ کیلومتری با شهر قم داره.

کاروانسراها چه جور جایی هستند

کاروانسرا به خانه یا سرای کاروان تعبیر شده و محلی بوده که مسافران، رهگذران و هرآنکه به هر دلیلی در سفر بوده به طور موقت در آن اقامت می کرده. در بعضی از متن ها کاروانگاه، کاروانگه و کاروان خانه استفاده شده.
کاروانسراها در مبادلات تجاری، پخـش و فروش تولیدات، محـل تعامـل و تبـادل فرهنگ ها و گسترش آداب، رسوم، سنت ها و عقاید سیاسـی، محل استقرار امیران و حاکمان طی سفر بوده، همچنین از نظر و اهمیت سوق الجیشی و نظامی، رباط هـای مرزی، محل انتشار و تبادل اخبار سیاسی و اقتصادی شهرها و سرزمینهای گوناگون بـودن، پس تا اینجا به اهمیت و خاص بودن این بنا و سازه آگاه شدیم، بریم که در مورد دیرگچین بیشتر بدونیم.

چرا دیر گچین؟

وجه تسمیه اینجا با توجه به توصیف هایی در کتب تاریخی و جغرافیایی زیادی اومده با نام های دیر الجص یا یا دیرگچین یا کجین آورده شده،
بطور نمونه، ابودُلَف مسعر بن مهلهل در الرساله الثانیه، اینجا قلعه بزرگی دارای برج های بسیار بزرگ پا و عریض بلند آجری بیان کرده.
یا اصطخری در المسالک والممالک اینجا را قلعه دونسته و نوشته:
این قلعه محل محافظان پادشاه و بدرقه سلطان است. یاقوت (حموی) نیز به کاروانسرا عنوان دِیر کَردشیر داده، و قزوینی هم دیرکرد شیر را جایگاهی در میان صحرای خشک و بی آب و علف بین راه ری به قم دونسته و اضافه کرده، اورا، اردشیر بابکان ساخته اگر دیر نبود مردم از آن عبور نمی توانستند نمود. همینجا اشاره کنیم که وقت زمان ساخت این کاروانسرا رو به زمان اردشیر منسوب می کنن، حدود زمان ساختش میشه ۱۷۰۰ سال پیش، پس یکی از دلایل اهمیت اینجا سن این بنای ویژه ست. مینورسکی هم در مورد نام گذاری و ارجاع آن به زمان ساخت و سازنده آن که اردشیر ساسانی ست اشاره دارد.
در ۷۲۵ ق هم یعنی ۸۰۰ سال پیش، ناصرالدین منشی کرمانی نیز از این دیر با نام رباط دیرگچین که ابونصر کاشی، وزیر سلطان سنجر سلجوقی اینجا مرمت کرده، یادداشتی دارد. از اونجایی که دو دوره سلجوقی آبادانی راه قم و ساوه به ورامین از توجه و اهمیت ویژه برخوردار بوده، از مکان های اتراقی خوبی بشمار میرفته، و وجود کاروانسرای سنگی سلجوقی دیگر هم که به طرف قم ساخته شد شاهدی بر این مدعا ست.

معماری کاروانسرای دیر گچین 

نکته تلخی که وجود داره اینه که از اون ساختمان های چهارگوش و مستطیلی مورد توصیف ابودلف یاد کرده موجود نیست اما دیوارهای دژ و برج های دوره ساسانی به صورت اولیه باقی مانده است.
که بنای فعلی، متشکل از بنای ساسانی و سلجوقی و صفوی و قاجاری ست.
اگه بخواییم در مورد مشخصات این بنا بگیم: اینه که ۱۲ هزار متر مربع مساحت داره، اما بیرون این کاروانسرا، مخروبه ی خشتی ای، کوره آجرپزی، آب انبار، قبرستان هم وجود دارد.
از دیگر دلایلی که این کاروانسرا مادر، کاروانسراهای ایران نامیدن، وجود امکاناتی ست که موجب برآورده شدن تمام نیازهای مسافران و اقامت کنندگان مانند حمام و توالت عمومی، مسجد و حیاط خلوت بوده.
ورودی اصلی که از دوران ساسانی بوده از بین رفته و ورودی فعلی که دروازه ای با یک ایوان بزرگ با دو طاق نمای جانبی در دو طبقه با آجرهای کوچک که از دوران اسلامی ست، می باشد.
بعد از ورودی هم که طبق معماری های ایرانی، هشتی و سپس حیاط مرکزی.
داخل محوطه کاروانسرا حیاط مرکزی وسیع با ۴ ایوان و ۴۰ حجره،
شترخوان ها در چهار طرف بنا در پشت حجره ها مانند دالان طویل به صورت سرتاسری و عرض تقریبی ۵ متر
این دالان ها اصطبل چهارپایان بودن.
جالبه بدونین این دالان ها، دو ورودی در هر ضلع کاروانسرا که به حیاط راه دارن، دارن، و درون اصطبل ۶۶ طاق نمای دیواری با کف مرتفع با سکوهای استراحتی، این فضاها بر حسب تعداد نفرات اقامتی متغیره بین شخص تا گروه. وجود و نوع ساخت و ساز که محل ایجاد بخاری، نورگیر، تهویه و… از دیگر زیبایی های معماری ایران واین بناست.
اتاقها یا همان حجره های این کاروانسرا که در هر ضلع ۸- ۱۰ تا می باشد (بجز اتاقهای حیاط خلوت و ایوان ورودی) دارای یک ورودی است،و طاقچه های فرو رفته، اجاق های زیبا و سقف های ۴ تَرک، دو بخاری یکی درون حجره و یکی هم قسمت ایوان
از ۶ برج این کاروانسرا، ۴ تای آنها با قطر ۶ در گوشه ها و دو برج نیمه مدور در طرفین ورودی قرار دارند.
محراب مسجد در وسط ضلع جنوبی ایجادشده و پلان مسجد مربع است که یادآور طرح یک‌ چهار طاقی تغییر شکل یافته است.
گوشه جنوب غربی کاربری حمام داشته و پس از عبور از راهروی شترخانه جنوب غربی در سمت راست، ورودی حمام قرار گرفته
برای دیدن دیگر زیبایی های این کاروانسرای جذاب و بینظیر باید سفر کنیم و از نزدیک شاهد آن باشیم. پس در دیگر سفرها به زیبایی شمال شرق استان قم که این مادر کاروانسرا در آن جا، جای گرفته با حضور راهنماهای گردشگری سری بزنیم و از این هنر ومعماری لذت ببریم.
همسفران عزیز
به پایان این قسمت رسیدیم. مارو در شبکه های اجتماعی دیگر مانند ایتا، اینستاگرام و تلگرام دنبال کنید و با بازدید از سایت اوای فطرت دات آی آر در جریان آخرین اخبار موسسه قرار بگیرید.
اگه شما هم مطلبی درباره گردشگری دارید برای ما بفرستید تا با نام و نشان خودتون منتشر بشه.
ایام به کام روزگارتون خوش