دکتر مشهدی‌زاده اصول ارزشی و زیبایی‌شناسی در حرم‌های مطهر را تشریح کرد
دکتر ناصر مشهدی‌زاده، استاد برجسته معماری ایرانی-اسلامی و نویسنده کتاب‌های متعدد در این حوزه، در دوره توانمند سازی خدام حرم شاهچراغ از تبلور عقل و خرد در طراحی حرم‌های مقدس سخن گفت.
در راستای ارتقای سطح آگاهی خدام حرم مطهر شاهچراغ در زمینه گردشگری مذهبی و معرفی مفاهیم معماری ایرانی-اسلامی، دکتر ناصر مشهدی‌زاده، استاد برجسته معماری ایرانی-اسلامی و نویسنده کتاب‌های متعدد در این حوزه، در کارگاه ویژه‌ای به تبیین زیبایی‌شناسی و فلسفه معماری ایرانی-اسلامی پرداخت.
معماری، فرهنگ و هویت ایرانی
دکتر مشهدی‌زاده در ابتدای سخنان خود به تعریف معماری به‌عنوان یک نیاز انسانی و تبلور فرهنگ یک جامعه اشاره کرد. وی بر این باور است که معماری تنها یک علم فنی نیست، بلکه تجلی حس و عشق، فرهنگ و هنر ایرانیان است که به‌ویژه در حرم‌های مقدس و امامزادگان، به‌ویژه حرم مطهر شاهچراغ، به اوج خود رسیده است.
وی معماری را به‌عنوان تبلوری از عقل، خرد و دانایی ایرانیان معرفی کرده و بیان کرد که در هر گوشه از آن، تفسیر و زیبایی‌شناسی خاص خود را دارد؛ از انتخاب المان‌های معماری گرفته تا رنگ‌ها و مواد به‌کار رفته در ساختمان‌ها، که همه این موارد با توجه به منطقه جغرافیایی و خرد محلی انتخاب می‌شود.
سه اصل اساسی معماری ایرانی-اسلامی
دکتر مشهدی‌زاده معماری ایرانی-اسلامی را بر سه اصل "ارزش‌مداری"، "ارزش‌گذاری" و "ارزش‌آفرینی" تبیین کرد. وی تأکید کرد که این اصول همگی بر محور "احترام" به انسان، تاریخ، فرهنگ و محیط زیست استوارند.
به گفته وی، معماری ایرانی همواره در خدمت انسان بوده و در عین زیبایی، هیچ‌گونه بیهودگی ندارد، بلکه همه اجزاء آن به‌طور اصولی و معنادار طراحی می‌شود.
پنج اصل کلیدی معماری ایرانی
دکتر مشهدی‌زاده در ادامه به پنج اصل کلیدی معماری ایرانی اشاره کرد که به شرح زیر است:
۱. مردم‌وار بودن: معماری ایرانی بر اساس نیازهای انسان طراحی می‌شود و درک می‌کند که هر فضای معماری باید متناسب با نیاز انسان‌ها باشد.
۲. پرهیز از بیهودگی: هیچ عنصر زائد و غیرضروری در معماری ایرانی وجود ندارد؛ هر جزء از بنا هدفمند و معنادار است.
۳. نیارش: تزیینات و زیبایی‌هایی که در معماری ایرانی وجود دارد، باعث می‌شود فضاها به‌طور هنری جذاب شوند.
۴. خودبسندگی: معماری ایرانی خودکفا و توانمند است و در استفاده از مصالح بومی و مناسب، خود را تقویت می‌کند.
۵. درون‌گرایی: معماری ایرانی معمولاً به سمت درون‌گرایی تمایل دارد، یعنی بیشتر به فضاهای داخلی توجه دارد و از نمایش بیرونی پرهیز می‌کند.
قلمرو معماری ایرانی
دکتر مشهدی‌زاده سپس به تبیین قلمرو معماری ایرانی پرداخت و این قلمرو را در یازده اصل بنیادین تعریف کرد که شامل حکمت و عرفان، تاریخ، جغرافیا، اقتصاد، هنر، علم، موسیقی، ریاضی، حکومت و سیاست، گردشگری و زیبایی‌شناسی است.
سبک‌های معماری ایرانی قبل و بعد از اسلام
در ادامه، دکتر مشهدی‌زاده به بررسی سیر تحول سبک‌های معماری ایرانی قبل و بعد از اسلام پرداخت. وی معماری ایران قبل از اسلام را به سه دوره اصلی تقسیم کرد:
۱. شیوه پیش‌پارسی: نمونه‌اش، چغازنبیل.
۲. شیوه پارسی: مانند تخت‌جمشید.
۳. شیوه پارتی: که نمونه‌های آن در مجموعه نسا دیده می‌شود.
پس از ورود اسلام به ایران، چهار سبک اصلی معماری اسلامی-ایرانی شکل گرفت که شامل:
۱. شیوه خراسانی: نمونه بارز آن مسجد جامع فهرج.
۲. شیوه رازی: مانند مسجد جامع اصفهان.
۳. شیوه آذری: نمونه‌اش مسجد شیخ عبدالصمد نطنز.
۴. شیوه اصفهانی: مانند مسجد جامع اصفهان.
ویژگی‌های زیبایی‌شناسی معماری اسلامی
دکتر مشهدی‌زاده همچنین معیارهای اصلی زیبایی‌شناسی در معماری اسلامی را تبیین کرد که شامل فرم و صورت، رنگ، نمادها و علایم، و تزیینات می‌باشد. وی فلسفه محراب و گنبد و ارتباط آن با حکمت و فلسفه اسلامی را نیز به‌طور مشروح توضیح داد. به گفته وی، محراب در معماری اسلامی نه تنها به‌عنوان یک عنصر معماری، بلکه به‌عنوان نمایانگر طریقت و شریعت در رسیدن به حقیقت و تجلی آن در معماری اسلامی است.
معماری ایرانی و جغرافیا
در پایان، دکتر مشهدی‌زاده اشاره کرد که معماری ایرانی همواره با جغرافیا در ارتباط است. وی توضیح داد که شرایط طبیعی ایران، به‌ویژه خشکی و تغییرات اقلیمی، باعث شده است که معماران ایرانی به طراحی فضاهای درون‌گرا توجه بیشتری داشته باشند تا از انرژی طبیعی به‌طور بهینه استفاده کنند. این ویژگی در معماری ایرانی موجب خلق فضاهای معنوی و خاصی همچون حیاط‌های مرکزی در بناهای تاریخی ایران شده است که در بسیاری از حرم‌ها، از جمله حرم مطهر شاهچراغ، به چشم می‌خورد.
دکتر مشهدی‌زاده در نهایت به‌طور جامع تأکید کرد که معماری ایرانی-اسلامی، نه تنها در زیبایی‌شناسی و تکنیک‌های معماری منحصر به فرد است، بلکه در فلسفه و مفهوم‌سازی فضا نیز از غنای معنوی و فرهنگی برخوردار است که به‌طور مستقیم به تقویت هویت اسلامی و ایرانی در عرصه جهانی کمک می‌کند. وی بر اهمیت این‌گونه دوره‌های آموزشی برای خدام حرم‌های مطهر تأکید کرد که با ارتقاء آگاهی‌ها و تخصص‌ها، نقش مهمی در معرفی اصول و مفاهیم فرهنگی ایران اسلامی ایفا می‌کنند.
این کارگاه، با توجه به تأکیدات علمی و فلسفی دکتر مشهدی‌زاده، گامی مؤثر در معرفی زیبایی‌های معماری اسلامی ایران و تبیین جایگاه حرم‌های مطهر در تقویت هویت ملی و مذهبی ایران در سطح بین‌المللی است.
آشنایی با دوره توانمندسازی خدام حرم‌های مطهر
دوره توانمندسازی خدام حرم‌های مطهر به همت آستان مقدس شاهچراغ و با همکاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، ستاد راهبری گردشگری حوزه علمیه و توسط موسسه گردشگری آوای فطرت از 19 بهمن ماه به مدت سه روز در سه هفته متوالی در شیراز در حال برگزاری است. هدف این دوره تقویت دانش خدام و کارشناسان بین‌المللی در زمینه تاریخ، معماری و فرهنگ حرم‌ها، شناخت نیازهای زائران، ارتقاء تجربه‌های گردشگری، و بهبود تعاملات فرهنگی با بازدیدکنندگان داخلی و خارجی است.
این دوره 6 روزه مشتمل بر 12 کارگاه بوده و در پایان دوره به فراگیرانی که حضور فعال داشته‌اند، گواهی معتبر از طرف "وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی" اعطا می‌گردد.
اساتید دوره
اساتید ملی و برجسته این دوره عبارتند از: اساتید ارجمند: مشهدی زاده، حکمت نیا، میثم امامی، علی بامداد، مرتضی کریمی، امیرحسین مسعودی و میرفندرسکی می باشند.
رویکرد دوره خدام
این دوره‌ها با رویکرد آموزش خدام حرم‌های مطهر به‌عنوان سفیران فرهنگی و دینی در معرفی صحیح آموزه‌های دینی و مذهبی، می‌تواند تحول چشمگیری در صنعت گردشگری مذهبی ایران ایجاد کند. همچنین، این دوره‌ها فرصت مناسبی برای توسعه تبادل فرهنگی و معرفی جاذبه‌های مذهبی ایران به گردشگران داخلی و خارجی فراهم خواهد ساخت.
افتتاحیه این دوره نشان‌دهنده آغاز یک حرکت بزرگ در جهت ارتقاء گردشگری دینی و معرفی ایران اسلامی به‌عنوان مقصدی فرهنگی و معنوی در سطح بین‌المللی است.
