گردشگری دینی بزرگترین ابزار برای مقابله با ایران هراسی
حجت الاسلام میرفندرسکی، دبیر میز ملی گردشگری ادیان، گردشگری دینی را به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارها در مقابله با ایران‌هراسی معرفی کرد. وی تأکید کرد که محدود کردن گردشگری دینی به گردشگری زیارت، نه تنها از ظرفیت‌های گسترده این حوزه غافل می‌شود، بلکه در معرفی چهره واقعی ایران در ادبیات بین‌المللی نیز ناکافی است. به گفته او، در حالی که گردشگری زیارت به یک مخاطب خاص محدود می‌شود، گردشگری دینی می‌تواند نقش فعالی در تغییر نگرش‌های جهانی نسبت به ایران ایفا کند.
مقدمه
این مقاله بر اساس مصاحبه حجت الاسلام سید مصطفی میرفندرسکی میرفندرسکی با شبستان تهیه شده است. در این مصاحبه، دبیر میز ملی گردشگری ادیان به بررسی ظرفیت‌های ایران در زمینه گردشگری دینی و آئینی و ارتباط آن با صلح و وفاق ملی پرداخته است. سازمان جهانی گردشگری امسال شعار «گردشگری و صلح» را انتخاب کرده است که در ایران به عنوان خاستگاه یکی از ادیان الهی و ام القرای جهان اسلام، اهمیت ویژه‌ای دارد.
گردشگری دینی و صلح
ایران به عنوان کشوری با ظرفیت‌های فراوان در گردشگری دینی و آئینی می‌تواند به دروازه‌ای برای شکوفایی اقتصادی تبدیل شود. تاریخ نشان می‌دهد که پیروان ادیان مختلف ابراهیمی در ایران در طول تاریخ با یکدیگر در صلح و سازش زندگی کرده‌اند. این امر نشان‌دهنده پیوند ناگسستنی دین و صلح است و گردشگری دینی می‌تواند به تقویت این پیوند کمک کند.
ظرفیت‌های گردشگری دینی در ایران
ایران دارای ظرفیت‌های زیادی در گردشگری دینی است و برای بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت‌ها، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند است. گردشگری دینی شامل زیرمجموعه‌هایی چون زیارت، معنوی و رویدادهای آئینی است. متأسفانه بسیاری از افراد گردشگری دینی را با گردشگری زیارت اشتباه می‌گیرند و این دو را در تقابل با یکدیگر قرار می‌دهند، در حالی که هر یک از این نوع گردشگری ویژگی‌ها و اهداف خاص خود را دارند.
نگاهی به مفهوم گردشگری دینی در ادبیات علمی
گردشگری دینی در ادبیات علمی و کاربردی کشورهای پیشرو در صنعت گردشگری، مفهوم گسترده‌ای دارد. این نوع گردشگری دارای طیف‌های مختلفی است و می‌توان از زوایای مختلف به آن پرداخت. در برخی منابع، بیش از ۲۵۰ مدل کارکرد گردشگری ذکر شده است که شامل گردشگری فرهنگی، زیارت، ماجراجویی و سلامت می‌شود.
تفاوت‌های بین گردشگری مذهبی، دینی و زیارت
گردشگری دینی یا ایمان محور زیرشاخه‌های متعددی دارد که شامل گردشگری‌های زیارت، مذهبی، معنوی و رویدادهای آئینی می‌شود. شناخت دقیق این تفاوت‌ها اهمیت دارد، زیرا گردشگری مذهبی، زیارت و دینی هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند و درک این تفاوت‌ها می‌تواند به توسعه بهتر این صنعت کمک کند. برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های گردشگری دینی در ایران، نیاز به شناخت جامع از این مفاهیم و کارکردهای آن داریم.
چرا گردشگری دینی در ایران با گردشگری زیارت اشتباه گرفته می‌شود؟
در ایران، واژه «گردشگری دینی» غالباً به گردشگری مذهبی و زیارت محدود می‌شود. این در حالی است که گردشگری دینی یک مفهوم گسترده‌تر است که می‌تواند به درآمدزایی و توسعه اقتصادی کمک کند. در ادبیات گردشگری، تفاوت‌های قابل توجهی بین گردشگری دینی و زیارت وجود دارد. کشورهایی که در این حوزه موفق به کسب درآمد شده‌اند، تنها به گردشگری زیارت محدود نمی‌شوند و به دیگر نیش مارکت‌ها و زیرمجموعه‌های گردشگری دینی نیز توجه دارند.
به عنوان مثال، ایالات متحده با بالاترین درآمد گردشگری در جهان، سهم زیادی از این درآمد را از گردشگری دینی به دست می‌آورد، در حالی که در این کشور نه حرم و نه امامزاده‌ای وجود دارد. کشورهایی مانند هند، ایتالیا و نپال نیز در این زمینه فعالیت‌های چشمگیری دارند. نپال به طور خاص، گردشگری دینی را آسیب‌شناسی کرده و برند خود را در این راستا توسعه داده است.
تفاوت‌های گردشگر و زائر و اصلاح ذهنیت‌ها
در ایران، گاهی اوقات گردشگر و زائر در تقابل با یکدیگر قرار داده می‌شوند. نظریه‌ای که آقای اسمیت در سال ۱۹۹۱ مطرح کرده، به این موضوع اشاره دارد که گردشگر به دو سمت دین و توریسم تقسیم می‌شود. اگر گردشگر به سمت توریسم برود، از جنبه‌های دینی دور می‌شود و بالعکس. این نظریه در دهه‌های گذشته مورد توجه قرار گرفته و به نوعی، گردشگر و زائر را در تقابل با هم می‌بیند.
با این حال، در سال‌های اخیر، نظریات جدیدی در این زمینه مطرح شده است. نظریه‌های تعامل بین گردشگر و زائر در سال ۲۰۰۶ آغاز شد و در سال ۲۰۱۷، کنفرانس سازمان جهانی گردشگری در پرتغال به معرفی گردشگری دینی به عنوان پایدارترین نوع گردشگری پرداخت. این کنفرانس تأکید کرد که مباحث دینی و فرهنگی می‌توانند ابزاری برای معرفی داشته‌های فرهنگی کشورها باشند.
مدیریت گردشگری و زیارت: فرصتی برای تبیین آموزه‌های دینی
مدیریت مؤثر گردشگری می‌تواند به فرصتی برای تبیین و گسترش آموزه‌های دینی تبدیل شود. در عصر حاضر، گردشگری و زیارت به طور کامل در تعامل با یکدیگر قرار دارند. اگر این تعامل را درک نکنیم، ممکن است تصور کنیم که گردشگری و زیارت در تقابل با هم هستند. متأسفانه، هنوز هم برخی از مسئولان به این دو حوزه به عنوان دو مقوله متضاد نگاه می‌کنند.
مدیریت صحیح گردشگری این امکان را فراهم می‌کند که تهدیدهایی که ممکن است برای آموزه‌های دینی به وجود آید، به فرصت‌های ویژه‌ای تبدیل شوند. به عنوان مثال، آستان مقدس حرم امام رضا (ع) کتابی با موضوع آسیب‌شناسی زیارت منتشر کرده است که به وضوح گردشگری و زیارت را در تقابل با یکدیگر می‌بیند. این نگرش که بر مبنای نظریات کهنه شکل گرفته، باعث می‌شود که گردشگر و زائر به عنوان دو مقوله متضاد در نظر گرفته شوند.
معرفی صحیح گردشگری دینی
یکی از بزرگترین آسیب‌های صنعت گردشگری در کشور، عدم آگاهی کافی در مورد گردشگری دینی است. اگرچه وزارت گردشگری و حوزه‌های علمیه قدم‌های مؤثری در این زمینه برداشته‌اند، اما هنوز گفتمان گردشگری دینی به طور کامل جا نیفتاده است. گردشگری می‌تواند به بسط و تعمیق هنجارهای جامعه کمک کند و به حفاظت از دیانت و آموزه‌های دینی بپردازد. با توجه به ناشناخته بودن گردشگری ادیان در کشور، ضروری است که این نوع گردشگری به صورت صحیح و جامع معرفی شود.
ترویج گردشگری دینی در ایران: ظرفیت‌ها و راهکارها
ایران به عنوان کشوری با تاریخ غنی و تنوع مذهبی، ظرفیت‌های قابل توجهی برای ترویج گردشگری دینی دارد. این کشور با مکان‌های تاریخی و مذهبی متعلق به ادیان مختلف از جمله زرتشتی، یهودی و مسیحی، و همچنین بارگاه‌های امامان و امامزادگان، می‌تواند به یکی از مقاصد اصلی گردشگری دینی در جهان تبدیل شود.
با توجه به مراسم‌های آیینی ویژه‌ای که در این کشور برگزار می‌شود، می‌توان این مراسم‌ها را به محصولات گردشگری تبدیل کرد. به عنوان مثال، در ایام محرم، استان یزد ظرفیت‌های ویژه‌ای برای جذب گردشگران دارد. همچنین، بقاع متبرکه‌ای که در مناطق بکر طبیعی قرار دارند، قابلیت تبدیل به مقاصد گردشگری معناگرا را دارند. متأسفانه، تا کنون از این ظرفیت‌ها به طور کامل بهره‌برداری نشده است.
گردشگری و صلح: فرصتی برای نمایش چهره ایران
سازمان جهانی گردشگری امسال را به عنوان سال «گردشگری و صلح» نام‌گذاری کرده است. این مفهوم شامل چهار محور اصلی «گردشگری و صلح جهانی»، «گردشگری و صلح اجتماعی»، «گردشگری و صلح با طبیعت» و «گردشگری و صلح درون» می‌باشد. یکی از مهمترین ابزارهایی که می‌تواند چهره ایران را در عرصه بین‌المللی به خوبی به نمایش بگذارد، گردشگری ادیان است.
گردشگری ادیان می‌تواند به عنوان یکی از بزرگترین ابزارها در مقابله با ایران‌هراسی عمل کند. بسیاری از گردشگرانی که به ایران سفر می‌کنند، تحت تأثیر رسانه‌های غربی و سیاه‌نمایی‌های آن‌ها قرار دارند، اما پس از سفر به ایران، دیدگاه متفاوتی پیدا می‌کنند. این نوع گردشگری نشان‌دهنده زنده بودن ادیان در ایران و برگزاری آزادانه مراسم و آیین‌های مختلف است.
نتیجه‌گیری
پرداختن به زیرمجموعه‌های گردشگری دینی می‌تواند به کارآفرینی، اشتغال‌زایی، اقتصاد محلی، وفاق ملی و انسجام اجتماعی منجر شود. تنوع فرهنگی موجود در ایران، اگرچه ممکن است در برخی موارد منجر به تعارض شود، اما در زمینه گردشگری می‌تواند به همزیستی و تعامل منجر گردد. در نهایت، گردشگری دینی می‌تواند به عنوان یک ابزار مؤثر در معرفی چهره ایران در سطح بین‌المللی عمل کند و از این طریق به تقویت تصویر مثبت ایران در میان مخاطبان جهانی کمک کند.
سوالات متداول
1. سوال: چرا گردشگری دینی در ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؟
جواب: گردشگری دینی در ایران به دلیل تنوع مذهبی و وجود مکان‌های تاریخی و مذهبی متعلق به ادیان مختلف، به عنوان یک منبع مهم برای شکوفایی اقتصادی و تقویت صلح و وفاق ملی شناخته می‌شود. ایران به عنوان خاستگاه یکی از ادیان الهی و ام القرای جهان اسلام، ظرفیت‌های زیادی برای جذب گردشگران دینی دارد.
2. سوال: چه تفاوت‌هایی بین گردشگری دینی و گردشگری زیارت وجود دارد؟
جواب: گردشگری دینی یک مفهوم گسترده‌تر است که شامل انواع مختلف گردشگری مانند زیارت، معنوی و رویدادهای آئینی می‌شود. در حالی که گردشگری زیارت به طور خاص به سفر به مکان‌های مقدس و زیارتی مربوط می‌شود، گردشگری دینی به ابعاد فرهنگی، تاریخی و معنوی بیشتری اشاره دارد و می‌تواند به درآمدزایی و توسعه اقتصادی کمک کند.
3. سوال: چگونه می‌توان ظرفیت‌های گردشگری دینی در ایران را بهبود بخشید؟
جواب: برای بهبود ظرفیت‌های گردشگری دینی در ایران، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند وجود دارد. این شامل شناسایی و معرفی مراسم‌های آیینی، بقاع متبرکه و معابد ادیان مختلف به عنوان مقاصد گردشگری است. همچنین، لازم است که تفاوت‌های بین گردشگری دینی و زیارت به درستی تبیین شود تا از این ظرفیت‌ها به بهترین نحو بهره‌برداری شود.
4. سوال: چگونه گردشگری ادیان می‌تواند به مقابله با ایران‌هراسی کمک کند؟
جواب: گردشگری ادیان می‌تواند به عنوان ابزاری مؤثر در مقابله با ایران‌هراسی عمل کند. بسیاری از گردشگران که تحت تأثیر رسانه‌های غربی به ایران سفر می‌کنند، پس از مشاهده واقعیات و برگزاری آزادانه مراسم دینی، دیدگاه متفاوتی پیدا می‌کنند. این نوع گردشگری نشان‌دهنده زنده بودن ادیان و تنوع فرهنگی در ایران است.
5. سوال: چه فرصت‌هایی از طریق گردشگری دینی برای جامعه ایران ایجاد می‌شود؟
جواب: گردشگری دینی می‌تواند به کارآفرینی، اشتغال‌زایی، تقویت اقتصاد محلی، وفاق ملی و انسجام اجتماعی منجر شود. این نوع گردشگری با ایجاد تعاملات فرهنگی و اجتماعی، می‌تواند به همزیستی و تعامل مثبت بین ادیان و فرهنگ‌های مختلف کمک کند و در نهایت به توسعه پایدار جامعه ایران منجر شود.
