قم، حلقه ارتباط مراکز فرهنگی ایران

کاوش‌ها و بررسی‌های باستان شناختی که به ویژه در طول سه دهه اخیر در مناطق مختلف استان قم انجام شد، به وضوح نشان داد که منطقه قم، به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گیری در مسیر شاهراه‌های اصلی ا رتباط فرهنگی ـ بازرگانی شرق باستان، از ادوار پیش از تاریخ تا کنون حلقه ارتباط و تعامل بین مراکز و حوزه‌های مختلف فرهنگی ایران به شمار می‌آمده است.

قم شهر فرهنگ و تاریخ

کاوش‌ها و بررسی‌های انجام شده در منطقه قمرود، تپه صرم کهک، زار بلاغ، وشنوه، شمشیرگاه، گمانه زنی گنبد سبز، دیر گچین، تپه شادقلی خان قم و محوطه قلی درویش جمکران، دور جدیدی از پژوهش‌های باستان شناختی هدفمند را در استان قم شکل داد.

نتایج کاوش‌ها و بررسی‌ها، به روشنی، غنای فرهنگی و بعد تاریخی منطقه و شهر قم را نشان داد. تا پیش از انجام دور جدید پژوهش‌های باستان شناختی در منطقه قم، آنگونه که باید، تصویر روشنی از نقش و اهمیت این منطقه در شکل گیری و توسعه فرهنگی جوامع پیش از تاریخ و آغاز تاریخی، به ویژه در حوزه فرهنگی فلات مرکزی در دست نبود. کاوش‌های قره تپه قمرود نشان داد که منطقه قم در طول هزاره ششم تا چهارم پیش از میلاد، یکی از مراکز مهم فرهنگی دوره ده نشینی و عصر کالکولتیک حاشیه کویر مرکزی ایران به شمار می‌آمده است. مدارک به دست آمده از لایه نگاری تپه شادقلی خان، واقع در بافت تاریخی شهر قم، محله چهار مردان، نشان داد که حیات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهر قم از هزاره چهارم پیش از میلاد تا کنون، به طور مستمر جریان داشته است.

فرهنگ هفت هزار ساله قم باستان

نتایج به دست آمده از کاوش‌های گورستان عصر آهن تپه صرم و محوطه استقراری شمشیرگاه مبین آن است که منطقه قم، به ویژه در طول عصر آهن، یکی از مراکز عمده فرهنگی در حاشیه کویر مرکزی ایران محسوب می‌شده است. کاوش‌های زار بلاغ نشان داد که این منطقه از دوره ماد تا اشکانی و ساسانی، از همیت سیاسی، بازرگانی و مذهبی برخوردار بوده است و در نهایت، مدارک و شواهد به دست آمده از کاوش‌های محوطه قلی درویش، واقع در حاشیه جنوبی شهر قم، فرهنگ هفت هزار ساله قم باستان را تبیین نمود.

کاوش های تاریخی در قلی درویش

کاوش‌های قلی درویش نشان داد که منطقه و شهر قم، یکی از مراکز اصلی شکل گیری و توسعه فرهنگی جوامع استقراری عصر برنز و عصر آهن حاشیه کویر مرکزی ایران است.

محوطه باستان قلی درویش (قم باستانی) در حاشیه جنوبی شهر قم واقع شده است. تا پیش از گسترش سطح وسیع و کم سابقه تخریب و تسطیح محوطه قلی درویش، در دهه‌های اخیر، وسعت محوطه بالغ بر ۱۰۰ هکتار و ارتفاع آن، حدود ۲۰ متر بوده است. امروز حدود ۳۰ هکتار از وسعت محوطه، به شکل تسطیح شده بر جای مانده است. از ضخامت‌ لایه‌های فرهنگی محوطه نیز، چند پشته کوچک و منفک که مرتفع‌ترین آنها حدود ۵ متر از سطح زمین‌های اطراف بلندتر است، بر جای مانده. علی رغم سطح وسیع تخریب‌ها در این محوطه، نتایج حاصل از کاوش‌ها و لایه نگاری قلی درویش به ویژه در تبیین روند تحولات فرهنگی جوامع مستقر در منطقه قم و حوزه فرهنگی حاشیه کویر مرکزی ایران و به خصوص در طول عصر برنز و عصر آهن، از اهمیت زیادی برخوردار است.

در بررسی، گمانه‌زنی، لایه‌نگاری و کاوش‌های قلی درویش مدارکی دال بر وجود استقرارهای هزاره پنجم پیش از میلاد (۷۰۰۰ سال پیش)، هزاره چهارم، سوم، دوم و اول پیش از میلاد، دوره ساسانی و سلجوقی به دست آمد.

همایش قم تمدن هفت هزار ساله

گفتنی است در راستای معرفی تمدن قم، همایش «قم تمدن هفت هزار ساله»؛ به همت شهرداری قم و با حضور بخش خصوصی صنعت گردشگری و با هدف معرفی مکان‌های توریستی و گردشگری استان قم اسفندماه 1396 با حضور نمایندگان مردم این شهر و پیش کسوتان و فعالان ملی و بین المللی گردشگری طی سه روز در قالب تور آشناسازی و گردهمایی  برگزار شد.

منبع: مقدمه کتاب فرهنگ هفت هزار ساله شهر قم