محدثین و راویان مدفون در قم

قم از دیرباز شهر علم و دانش بوده و هست. این شهر یکی از قطب های علمی جهان تشیع محسوب می شده و امروز نیز از اقصی نقاط جهان و همچنین کشور پهناورمان برای کسب علوم و معارف شیعه به این شهر می آیند.

برگزاری همایش ها و کنگره های علمی بین المللی از دیگر شاخصه های این شهر به حساب می آید.

از زمانیکه مرحوم شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال 1301 شمسی حوزه علمیه قم را تاسیس کرد تا به امروز این شهر به نام «شهر علم و جهاد» اشتهار دارد.

قداست و شهرت علمی شهر قم، این شهر را به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری دینی تبدیل کرده است.

قم خاستگاه علما و محدثین

 طبق استشهادات تاریخی، شهر مقدس قم، به برکت نزول اجلال و مدفن کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) در آن، خاستگاه علما و محدثین بزرگ شیعه در طول تاریخ اسلام خصوصا از قرن دوم تا ششم هجری بوده است. تا آنجا که امام هشتم شیعیان امام رضا (علیه السلام) در مورد این شهر فرمودند: اِنَّ لِلْجَنَّهِ ثَمانِیَهَ أَبْوابٍ، وَ لاِهْلِ قُم واحِدٌ مِنْها، فَطُوبى لَهُمْ، ثُمَّ طُوبى لَهُمْ ثُمَّ طُوبى لَهُمْ.(۱) همانا بهشت هشت درب دارد و یکی از درها به اهل قم اختصاص دارد؛ پس خوش به حال آنان، خوش به حال آنان و خوش به حال آنان.

مراقد و بقاع محدثین

مرقد بسیاری از محدثین و علما و عموم مومنین شیعه گرداگرد مضجع شریف حضرت معصومه (سلام الله علیها) واقع شده است و کمتر از صد سال قبل اطراف حرم مطهر سرتاسر و بخصوص در پایین پا و از قسمت صحن اتابکی و میدان آستانه فعلی تا حد فاصل سه راه بازار و چهارراه بازار مزار عاشقان حرم اهل بیت (علیهم السلام) بوده است.

برخى از معروف ترین علما و دانشمندان شیعى مدفون در قم عبارتند از:

قبرستان شیخان:

قدمت تاریخی

۱) زکریا بن آدم اشعری قمی:

وی از محدثان شیعه در قرن دوم و سوم هجری و از اصحاب امامان شیعه است. او از صحابه خاص امام على بن موسى الرضا علیه السلام به شمار مى رود و از فضایل ایشان آن است که در سفر مکه هم کجاوه حضرت رضا علیه السلام بوده و هم مسائلى را که از آن امام استماع نموده عینا روایت کرده است.

۲) زکریا بن ادریس اشعری قمی:

وی از محدثّان شیعه در قرن دوم و سوم هجری و از اصحاب امامان شیعه است. او نیز از بزرگان اصحاب ثامن الحجج على بن موسى الرضا علیه السلام است که از ناحیه آن امام مورد ستایش قرار گرفته است. سال رحلتش پس از رحلت حضرت فاطمه معصومه علیها السلام به سال ۲۰۱ می باشد.

۳) آدم بن اسحاق اشعری قمی:

از راویان شیعه در قرن سوم هجری

۴) علی بن حسین بن موسی بن بابویه: (درگذشت ۳۲۹ق‌):

معروف به اِبْن بابَوَیه‌ْ، فقیه و محدث شیعه و مرجع دینی مردم قم و اطراف آن بوده است‌. وی پدر شیخ صدوق است و معمولاً از این پدر و پسر با عنوان صدوقین یاد می‌شود. مزار او در کنار مزار پسرش حسین، در نزدیکی قبرستان شیخان قم است.

۵) علی بن ابراهیم قمی:

راوی و مفسر امامی که در دوران امام هادی(علیه السلام)، امام حسن عسکری(علیه السلام) و غیبت صغری زندگی می‌کرد. وی در نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم می‌زیسته است اما تاریخ دقیق ولادت و وفات وی مشخص نیست. مشهورترین اثر علی بن ابراهیم، تفسیر روایی قرآن، مشهور به تفسیر قمی است. محمد بن یعقوب کلینی و علی بن بابویه قمی (پدر شیخ صدوق) از شاگردان او بودند. مزار او در پاساژ الغدیر، نزدیکی قبرستان شیخان قم است.

محدثین مدفون در حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها

مهمترین این راویان

قطب الدین راوندی:

سعید بن عبدالله بن حسین بن هبهالله راوندی کاشانی معروف به قطب راوندی (درگذشت: ۵۷۳ق) محدث، مفسر، متکلم، فقیه و مورخ شیعه در قرن ششم هجری و از شاگردان شیخ طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان است. معروف‌ترین اثر وی کتاب الخرائج و الجرائح است. ابن شهر آشوب مازندرانی و منتجب الدین رازی مشهورترین شاگردان او هستند. وى نخستین کسى است که خطب حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را شرح داد و سپس ابن ابى الحدید از شرح او اقتباس و استفاده کرد.

بانوان مدفون در حرم

در حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها)، بانوانی از فرزندان و نوادگان امامان معصوم(علیهم السلام) نیز مدفون‌اند.

۱) زینب دختر امام جواد (علیه السلام):

همراه شماری از علویان به قم مهاجرت کرد. گفته شده است او گنبد و قبه‌ای بر مزار حضرت معصومه (سلام الله علیها) بنا کرده است؛

۲) ام محمد دختر امام جواد(علیه السلام)؛

۳) میمونه دختر امام جواد (علیه السلام):

او از زنان عفیف و پرهیزکار بود. از اموال برادرش محمد، نیمی به ارث به او رسید و بنا بر وصیتش بعد از وفات در بیرون بقعه حضرت معصومه علیها السلام دفن شد؛

۴) بریهه دختر موسی مبرقع نوه امام جواد علیه السلام؛

۵) ام حبیب دختر احمد بن موسی مبرقع؛

۶) ام قاسم، دختر علی کوکبی از نوادگان امام سجاد علیه السلام؛

۷) ام اسحاق کنیز محمد بن موسی مبرقع؛

۸) ام حبیب، کنیز محمد بن احمد بن موسی مبرقع.(۲)

شایسته است پس از زیارت حضرت معصومه سلام الله علیها به بانوان مدفون در جوار آن حضرت نیز با این عبارات سلام داده شود:

السلام علیکنّ یا ذریّه رسول الله ویا بنات مولانا وسیّدنا محمّد بن علی الجواد علیه السلام ورحمه الله وبرکاته

-----------------------------

۱) شیخ عباس قمی، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، ج ۷، ص ۳۵۷٫
۲) حسن بن محمد قمی، تاریخ قم.