تعریف گردشگری سلامت و اهمیت آن در جهان امروز

گردشگری سلامت مجموعه ای از فعالیتها و برون دادهای حاصل از روابط و تعاملات بین گردشگران، عرضه کنندگان، جوامع محلی، حکومت (دولتها) و محیط های اطراف آن است. 

این فعالیتها و تعاملات در حوزه های مختلف و بر حسب رفع نیازهای مختلف ماهیت های گوناگونی را شامل می شود. بر حسب تعریف سازمان جهانی گردشگری مجموعه فعالیت‌های فرد یا افرادی که به مکانی غیر از مکان عادی زندگی خود مسافرت و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می‌کنند و هدف از مسافرت آنان نیز گذراندن اوقات فراغت است. البته اهدافی نظیر اشتغال و کسب درآمد شامل آن نمی‌شود.

تقسیم بندی های زیادی در مورد گردشگری بر اساس فعالیت وجود دارد، که یکی از آنها گردشگری سلامت است. در این نوع که هدف از گردشگری سلامت استفاده از خدمات پزشکی با قیمت پایین و یا دریافت سریع‌تر و بهتر در سایر نقاط شهر و کشور و دنیاست.این سفرها در انواع سلامت، پزشکی، درمان و تندرستی با درجات سبک و سنگین در مقاصد مختلف صورت می گیرد. از اعمال زیبایی تا درمان های صعب العلاج، از باروری تا پیوند اعضا و دیگر نیازهای مرتبط با این حوزه صورت می گیرد. انواع گردشگری شامل گردشگری سلامت، گردشگری تندرستی و گردشگری درمان است. 

بررسی اجمالی از رشد گردشگری سلامت در سال‌های اخیر

تاریخچه این قسم از گردشگری از دوران بسیار دور است، که با انواع وسایل نقلیه به مناطق دوردست سفر می کردند تا راه درمان و شفا را از طبیبان آنجا کسب کنند. پیشرفتهای پزشکی دوران باستان ارزشمند  چشمگیر بوده که حتی در ایران قدیم، اولین و قدیمی ترین عمل جراحی چشم  مصنوعی و مغز جهان در منطقه شهر سوخته سیستان  متعلق به ۵ هزار سال پیش  صورت گرفته است. از دیگر نکاتی که در مورد گردشگری سلامت یا هلث توریسم می توان نام برد، رابطه سلامتی و دین و سفرهایی که به واسطه آن با گردشگری ادیان مرتبط می بوده است می توان نام برد. سفر به مناطقی که بطور طبیعی دارای چشمه های آب گرم بودند و در کنار آنها معابد و نیایشگاه بنا شده بود و به نیت درمان جسمی و روحی سفرها صورت می گرفت. از سومریان که به ۴ هزار سال قبل از میلاد مسیح می رسد تا یونان و رم و هند و ایران که با توجه به حکیمان و طبیبان حاذق در درجات علمی و تبحر خاص این نوع گردشگری که به بقای نسل کمک شایان داشت را انجام میدادند. استفاده از گیاهان و جانوران، داروها و سم ها، یوگا و مدیتیشن و غیره همگی روش های مورد بهره بوده و هستند. 

اما امروزه بهره گیری  از آژانس‌ها و یا شرکت‌های دارای مجوز گردشگری سلامت به عنوان ارائه دهنده خدمات توریسم پزشکی امور را تسهیل می کنند. اطلاعاتی بیمار همچون منشأ بیماری، نظر پزشک متخصص، پرونده سوابق پزشکی - درمانی و داروهای مصرفی از اطلاعاتی است که برای اجرای پروسه نیاز است.

بعضی از آژانس‌ها وظیفه تعیین وقت و کارهای اداری لازم در بخش بین الملل را دارند.  پیش و بعد از مراحل درمان را نیز از طرف بیمار پذیرفته و انجام می‌دهند. بعد از اتمام مراحل، بیمار می‌تواند برای مدت معین در مقصد بماند یا به کشور خودش بازگردد. در این هنگام است که نقش فراهم کردن شرایط امور گردشگری برای تغییر ذائقه بیمار و همراهان حائز اهمیت است. 

گردشگری سلامت در مشهد و گردشگری سلامت در قم و اصفهان و شیراز و همچنین گردشگری سلامت در ترکیه از مقاصدی است که بسیار مورد توجه است و متقاضیان زیادی را دارند. 

نگاهی به تاریخچه گردشگری سلامت و چگونگی شکل‌گیری آن

راهنمای گردشگری سلامت، مجوز گردشگری سلامت از مشاغل و شرایطی است است که در گردشگری سلامت ایران باعث ارتقا آن و تغییر روال قدیمی و کند شده است. از قدیم الایام که به روش سنتی صورت می گرفته تا به الان که با وجود اپلیکیشن های متنوع و سایت اطلاع رسانی و رزرو امکان دریافت اطلاعات و ثبت و ضبط فراهم است تاریخچه ای متحول شده از گذشته تا به اکنون است، که حتی تله مدیسین که درمان های از راه دور هستند انجام می شوند. 

پتانسیل توریسم سلامت در ایران برای جذب گردشگر سلامت در چشم انداز بیست ساله (سند ۱۴۰۴) ۲۰ میلیون گردشگر سلامت در کشور تخمین زده شده است و تحقق آن با مشارکت بخش خصوصی و افزایش تبلیغات در حوزه سلامت است. این مساله مورد توجه دولت هم بوده است و در این زمینه تفاهم نامه‌های زیادی با کشورهای مختلف امضا شده است. عملکرد سازمان گردشگری، وزارت امور خارجه و نظام پزشکی در توسعه این حوزه موثر است.

تحلیل روند توسعه گردشگری سلامت و عوامل موثر بر آن

از عوامل بر این صنعت، قیمت، کیفیت، تفاوت می تواند تاثیر بسزایی داشته باشد. 

هر چقدر با قیمت مناسب و پایین کیفیتی ایده آل و متفاوت ارائه شود، باعث جذب زیاد خواهد شد. گردشگری سلامت یکی از رو به رشد ترین صنعت در دنیاست که بزرگترین فعالیت اقتصادی جهان محسوب می شود و به عنوان یک عامل اقتصادی عمده برای کشورهای با درآمد پایین سازگاری یافته است.هزینۀ زیاد درمان در کشورهای پرهزینۀ جهـان بـه ایجـاد بازارهای مراقبت درمانی در کشورهایی که قیمتهای رقابتی و ارزانی پیشنهاد میکنند، کمک میکند.

بر اساس نتایج بدست آمده راهکارهای بشرح زیر به منظور توسعه گردشگری سلامت پیشنهاد می گردد: 

•  توسعه زیرساختهای بهداشت و درمان در سطوح مختلف منطقهای با هدف پیشگیری از بیماری و افزایش بهبود سلامت شهروندان و روستائیان 
• افزایش بیمه های سلامت به منظور کاهش هزینه های درمان 
• ارتقای کیفیت درمان و کاهش خطاهای پزشکی 
•  توجه ویژه به گروههای هدف جامعه و استفاده از متخصصان در بیمارستانهای دولتی به منظور کاهش تبعیض در درمان گروههای هدف
• شناسائی جاذبه های طبیعی نظیر استفاده از آبهای گرم و معدنی، لجن درمانی، آفتاب درمانی و غیره به منظور توسعه گردشگری سلامت داخلی 
•  استفاده از تشابهات فرهنگی منطقه و جذب گردشگران خارجی و کسب درآمدهای ارزی و هزینه کردن آن در توسعه زیرساختهای بهداشت و درمان 
• افزایش سهم رسانه بویژه رسانه ملی در ارتقای آموزش و مهارت شهروندان به منظور مراقبت از سلامت

 ساختار گردشگری سلامت و انواع آن  تداخل در واژه شناسی سلامت و تناسب به عنوان مفهومی که به وضوح در کشورها و فرهنگهای مختلف دارای معانی مختلفی است به به چشم میخورد. پژوهش هایی   در مالزی نشان داد که اصولا  مردم محلی برای سلامت، تناسب و شیوه زندگی فردی خود، مردم شهری فعال برای رهایی از استرس در مناطق شهری و گردشگران خارجی برای تفریح و درمان)سنتی/طبیعی و مدرن/پزشکی(با شکل جدیدی از فعالیتهای اوقات فراغت عجین شده اند. که در حالت کلی شامل چشمه های معدنی و درمانی برای درمانهای شخصی)رهایی  از استرس(و زیبایی/جراحیهای زیبایی میشود. در اروپای شرقی و مرکزی اصطلاح سلامت بیشتر به مفهوم معالجه جسمی و پزشکی نزدیکتر است و وجود آبهای درمانی و چشمه های معدنی برای مردمی که در آن منطقه زندگی می کنند، یکپارچگی مهمی را برای این دسته از فعالیتها بوجود آورده است. بیشتر ساکنین اروپای غربی با مفهوم گردشگری تاریخی چشمه آبگرم به عنوان یک منبع درمان تاالسوتراپی)درمانهای مبتنی بر عناصر دریایی(، که به ویژه در سواحل آتلانتیک وفور دارد آشنا هستند. در اروپای جنوبی به مطلوبیت سواحل دریایی که در آن از تابش آفتاب، هوای دریا و آبهای موثر در درمان)دریا درمانی(جهت افزایش رفاه گردشگر استفاده میشود؛ تاکید بیشتری میشود. علاوه بر این، آرامش حیات، دست یافتنی و لذت بردن از ساحل دریا عادی بوده و پسماندهای)لجن(دریای مدیترانه به عنوان یکی از منابع درمانی در جهان مورد توجه قرار میگیرد. 

انواع گردشگری سلامت:

گردشگری تندرستی

سفر کردن  برای بهبود سلامتی و نواحی مجهز به چشمه‌های آب گرم و معدنی جهت دفع  استرس  های زندگی روزانه و بازیابی  انرژی بدون مداخله و نظارت پزشکی را گردشگری تندرستی محسوب می شود. همچنین مواردی که توریست هیچ‌گونه بیماری فیزیکی ندارد نیز می‌توان از این نوع گردشگری بهره برد. افرادی که در دوران نقاهت به سر می‌برند نیز می‌توانند با بهره وری از امکانات طبیعی و پیروی از برنامه‌های مراقبی تحت نظارت درمانگر متخصص، سرعت بهبود خود را افزایش دهند.

گردشگری درمانی 

گردشگری درمانی شامل سفر به نقاط دیگر با هدف استفاده از منابع طبیعی (آب‌های معدنی، نمک، گِل و غیره) برای درمان برخی بیماری‌های خاص و یا گذراندن دوره بازیابی تحت نظارت درمانگر است.

گردشگری پزشکی

نوع دیگر گردشگری سلامت مربوط به سفری است  که با هدف درمان‌های فیزیکی و یا انجام نوعی جراحی در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها برنامه‌ریزی‌شده است. در این نوع  ممکن است بیمار مجبور به استفاده از خدمات مراکز گردشگری سلامت  (از جمله اِسپا) شود. در این صورت، بیمار پس از انجام عمل جراحی در کشور مقصد می‌تواند با مراجعه به مراکز ارائه‌دهنده خدمات ریکاوری، سفر خود را تکمیل کند.

 مزایا و چالش‌های گردشگری سلامت

در این بخش از گردشگری نیز با توجه به پر مخاطب بودن‌ آن و همچنین به علت رفع نیازهای فیزیولوژیک دارای حساسیت و اهمیت زیادی برخوردار است. که شامل مزایا و مخاطراتی است. 

• هزینه های پایین تر:

از عمده ترین محاسن و دلیل شکل گیری گردشگری سلامت، دریافت هزینه های پایین است. در کنار هزینه های جاری، هزینه های سفر(شامل ترانسفر، اقامت، و حتی راهنمای گردشگری سلامت) نیز اضافه می شود که هر چقدر این مبالغ پایین تر باشد، از مزایای انتخاب مقصد و پکیج پیشنهادی است. 

گردشگری پزشکی نقش عمده ای در توانمندسازی بیماران در تصمیم گیری ایفا می کند. به تحلیل مزایا و معایب گردشگری پزشکی کمک می کند. مردم می توانند به جای اینکه مراقبت های بهداشتی خود را تحت الحمایه خدمات ناکافی قرار دهند، گزینه های درمانی بهتری را انتخاب کنند.

• فرهنگ و زبان:

یکی از عواملی که گردشگری سلامت را در بخش ملی تسهیل می کند  و افزایش میدهد، عدم ارتباط گیری توسط زبان و فرهنگهای متفاوت است که کمک بسزایی در رشد آن دارد. . بسیاری از مردم تصمیم می‌گیرند که درمان خود را در کشور مبدا انجام دهند، زیرا می توانند با نزدیک بودن به  خانواده، دوستان و همچنین مراقبانی باشند که می‌توانند در روند بهبودی به آنها کمک کنند. این مورد یکی از مزیت های اصلی است که بر تمام جوانب مثبت و منفی گردشگری پزشکی اثر می گذارد. 

• مزایای گردشگری سلامت برای جامعه میزبان: 

در مقاصدی که میزبان گردشگران سلامت هستند،  آثار رشد خدمات پزشکی، درمانی و بهداشتی مشهود است و برای خود جامعه محلی باعث بهره مندی پیشرفته تر است که روز به روز به میزان نیز افزوده می گردد. 

معایب گردشگری پزشکی

اما به علت تیغه دو لبه این امر، معایبی راهم شامل می شود که می توان به آنها اشاره کرد: 

• اطلاعات غلط:
• بدست آوردن اطلاعات نادرست از مرکز و ارتباط گرفتن با دلالانی که این اطلاعات غلط را به بیمار می دهند، از معایبی است که می تواند خسارتهای جبران ناپذیر ایجاد کند. حتی در بخش گردشگری آن نیز وجود افرادی که قصد سوءاستفاده دارند از دیگر معایب است.
• کادر درمانی و پزشکی ضعیف 
• در هر بخش از حوزه های گردشگری سلامت وجود نیروهای ضعیف در آموزش و اجرا از امور خطرناک محسوب می شود. قصور پزشکی و عوارض آنها آسیب های جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت. جمع بندی اطلاعات صحیح از طرف مقاصد گردشگری سلامت و ارائه آنها در کانال های ارتباطی جهت دستیابی راحت و امن این معضل را جبران می کند. 
• کیفیت نیروی انسانی در بخش گردشگری: 
• از مواردی که می تواند روند درمان و پشتیبانی های بعدی آن را تحت الشعاع قرار دهد، نیروی انسانی شاغل در بخش گردشگری از گردشگری سلامت است، از رانندگان و راهنمایان و پرسنل هتل و آژانس های مسافرتی ناآگاه یا کم آگاه روند اجرایی کار درمان پذیران را کند و یا مختل می کند. اگر نیروی آژانس هنگام رزرو بلیط برای افرادی که کاشت مو انجام داده اند و توصیه های پروازی را به به بیمار گوشزد نکند منجر به اتفاقات بدی خواهد شد. 
• فقدان معیارهای قانونی و اخلاقی:

فقدان قوانین و مقررات مرتبط به هر دو بخش گردشگری و سلامت و درمان باعث نفوذ دلالان  و ناآگاهانی خواهد شد که با توجه به فعالیت های زیاد فقط به منافع خود می اندیشند و رسالت اصلی گردشگری سلامت که دریافت زندگی بهتر و یا مجدد است را زیر پا می گذارند. 

سخن آخر

شما به ما بگید در کدام شهرها چه درمانی را پیشنهاد می دهید؟