دیگر ادیان در نگاه آموزه های اسلامی چه جایگاهی دارند؟
آیا اسلام بطور کلی دیگر ادیان و پیامبران را نفی می کند؟
آیا سندی برای احترام به دیگر ادیان در قرون اولیه اسلامی وجود دارد؟

زیارتنامه حضرت معصومه علیها السلام با سلام بر پیامبران اولوالعزم، نمونه بارز منشور همزیستی ادیان است.

حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها، دختر بزرگوار امام کاظم علیه السلام، از مهمترین و موثق ترین امامزادگان در جهان اسلام به شمار می آید و حرم آن حضرت در شهر مقدس قم قرار دارد.

زیارتنامه ایشان از لحاظ سندی معتبر و از زبان برادر بزرگوارشان، حضرت امام رضا علیه السلام، امام هشتم شیعیان نقل شده است.

زیارتنامه حضرت معصومه سلام الله علیها

این زیارتنامه را می توان به سه بخش تقسیم کرد:
سلام و تحیت به پیامبران الهی؛
سلام و تحیت به چهارده معصوم علیهم السلام؛
سلام و تحیت به حضرت معصومه سلام الله علیها.

سلام و تحیت به پیامبران الهی

در این بخش متن این زیارتنامه عبارت است از:
السَّلامُ عَلَىٰ آدَمَ صِفْوَةِ اللّٰهِ؛
السَّلامُ عَلَىٰ نُوحٍ نَبِیِّ اللّٰهِ؛
السَّلامُ عَلَى إِبْراهِیمَ خَلِیلِ اللّٰهِ؛
السَّلامُ عَلَىٰ مُوسَىٰ کَلِیمِ اللّٰهِ؛
السَّلامُ عَلَىٰ عِیسىٰ رُوحِ اللّٰهِ.
ترجمه:
سلام بر آدم برگزیده خدا؛
سلام بر نوح پیامبر خدا؛
سلام بر ابراهیم دوست خدا؛
سلام بر موسی هم‌سخن خدا؛
سلام بر عیسی روح خدا.

زائران حضرت معصومه علیها السلام هنگام قرائت زیارتنامه، رو به قبله در کنار ضریح می ایستند و بعد از حمد و ثنای الهی (34 مرتبه الله اکبر، 33 مرتبه سبحان الله و 33 مرتبه الحمدلله) در ابتدا به پیامبران ادیان پیشین سلام می دهند و سپس به این آستان مطهر تعظیم می کنند.

صفات پیامبران الهی

حائز اهمیت است که بدانیم امام رضا علیه السلام مهمترین پیامبران ادیان الهی را با صفت ویژه بیان می کنند و سلام می دهند. به عنوان مثال حضرت مسیح را روح خدا (روح الله) می دانند و به ایشان سلام می دهند.
این دکترین جهان شمول و محترمانه به باورها را می توانیم منشور همزیستی ادیان در قرن دوم قمری و هشتم میلادی بدانیم که توسط امام رضا علیه السلام برای شیعیان بیان شده است.
بی تردید همین نگرش اهل بیت علیهم السلام و شیعیان در طول قرن ها باعث شده است که کشور ایران در عصر کنونی نیز مهد همزیستی ادیان باشد و ادیان الهی مانند زرتشتیان، یهودیان، مسیحیان ارامنه و آشوری در کنار ادیان غیر الهی مانند منداییان زندگی اجتماعی و مسالمت آمیز داشته باشند.

زائران غیر مسلمان حضرت معصومه سلام الله علیها

شهر مقدس قم و حرم حضرت معصومه سلام الله به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگری در مسیر کلاسیک توریستی، ماهانه میزبان صدها گردشگر خارجی از کشورهای مختلف جهان است. بدون شک صرف نظر از شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی در حرم مطهر و شان و مقام آن بانوی برگزیده، زیارتنامه حضرت معصومه سلام الله علیها که شامل احترام به پیامبران بزرگ الهی است، برای گردشگران غیر مسلمان جذاب و تاثیر گذار است.
گردشگر غیرمسلمان وقتی با این بخش از زیارتنامه مواجه می شود، خود بخود ارتباط روحی قوی با آن بانوی پرهیزگار برقرار می کند.
اینجا بستگی به سلیقه راهنمای گردشگری دارد که دلهای زائران غیر مسلمان را با شبکه های ضریح حضرت معصومه سلام الله علیها گره بزند و با اشاره به فرازهای نخست زیارتنامه به همزیستی ادیان و وحدت کلمه اشاره کند و بگوید: همان خدایی که آدم و نوح و ابراهیم و موسی و عیسی علیهم السلام را فرستاده، حضرت محمد صلّی الله علیه وآله وسلّم را فرستاده است و ایمان به هر یک از پیامبران گذشته، بر هر مسلمان واجب است.

سند زیارتنامه حضرت معصومه سلام الله علیها

زیارتنامه معروف حضرت معصومه سلام الله علیها را علامه مجلسی این گونه نقل فرموده است:
در برخی از کتب زیارات دیدم که «علی بن ابراهیم» از پدرش«ابراهیم بن هاشم» از «سعد بن سعد احوص» از علی بن موسی الرضا علیه السلام روایت کرده که فرمود: «یا سعد عندکم لنا قبر» ای سعد! در نزد شما از ما قبری هست.» سعد می‌گوید عرض کردم: «فدایت گردم آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر ـ علیه السلام ـ را می‌فرمایید؟ فرمود«آری، هر کس او را زیارت کند در حالی که عارف به حق او باشد بهشت از آن اوست. پس هر گاه به کنار قبر او آمدی، در نزدیک سر او بایست و 34 مرتبه الله اکبر و 33 مرتبه سبحان الله و 33 مرتبه الحمدالله بگو، سپس بگو: السلام علی آدم صفوه الله....(1)

غیر از حضرت فاطمه زهرا علیها السلام تنها بانویی که زیارتنامه مأثور و منقول از امام علیه السلام دارد، حضرت معصومه علیها السلام می باشد.
بانوان برجسته ای چون: آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خدیجه بنت خویلد، ام البنین، زینب کبری و نرجس خاتون علیهن السلام که هیچ شک و تردیدی در مقام بلند و جایگاه رفیع آنها نیست، هیچ کدام زیارت مأثور ندارند، و این نشانگر مقام بسیار والای این بانوی بزرگوار اسلام در میان بانوان اهل بیت عصمت علیهم السلام ـ می‌باشد.
بعد از علامه مجلسی پژوهش‌گر بزرگ آیت الله حاج سید حیدر کاظمی در کتاب پرارج«عمده الزائر» زیارتنامه حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ را به شرحی که گذشت آورده است سید حیدر کاظمی از مراجع برجسته قرن سیزدهم است که آقا بزرگ تهرانی در حق او فرموده: «عالم، فقیه محدث جلیل القدر مرجع الخاص و العام و...» این بزرگوار نیز چون علامه مجلسی بر معتبر بودن سند آن تصریح کرده و از جهت حدیث‌شناسی از سند آن با عنوان«حسن» تعبیر نموده است. حدیث حسن در علم حدیث آن است که سندش به معصوم علیه السلام متصل باشد و همه راویان آن امامی و ممدوح باشند.

راویان و رجال دیگری که از وثاقت بسیار محکمی برخوردار هستند این حدیث را نقل کرده‌اند افرادی چون: علی بن ابراهیم از پدرش ابراهیم بن هاشم از سعد بن سعد از حضرت علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ این زیارت را روایت کرده‌اند که هر سه از اصحاب برجسته امامان و مورد عنایت حضرات معصومین می‌باشند.

در نتیجه متن زیارت نامه موجود حضرت معصومه سلام الله علیها از طرف برادر بزرگوارش حضرت امام رضا ـ علیه السلام ـ وارده شده است که از معدود امامزادگانی است که از طرف معصوم برای آن زیارت نامه ای خاص وارد شده است.

زیارتنامه دیگر امام زادگان و بقاع متبرکه

بغیر از زیارت نامه حضرت معصومه سلام الله علیها و حضرت اباالفضل العباس، متن زیارت دیگر بقاع متبرکه توسط امام معصوم بیان نشده است و در زیارت نامه بسیاری از امام زادگان عبارت "السلام علی وارث آدم صفوه الله.... " بیان شده است که بیانگر سلام و درود به آن امام زاده می باشد و آن امامزاده را وارث پیامبران می داند.

فضیلت زیارت حضرت معصومه علیها السلام

بعد از زیارت چهارده معصوم برای هیچ یک از انبیاء و اولیاء در حد زیارت آن حضرت توصیه و ترغیب و تشویق نشده است. در روایات معتبر از سه معصوم سلام الله علیهم برای زیارت آن حضرت ترغیب و تشویق رسیده است و پاداش زیارت حضرت معصومه علیها السلام را بهشت تعیین کردند و تعبیرات ارزشمندی چون: اهل بهشت است، بهشت از آن اوست، بهشت برای او ثابت است برای زائران آن حضرت از معصومان گفته شده. به بعضی از آنها اشاره می‌شود:

1. شیخ صدوق با سند صحیح از امام رضا ـ علیه السلام ـ روایت می‌کند که فرمود: «من زارها فله الجنه» هر کس او را زیارت کند بهشت از آن اوست.
2. ابن قولویه در کتاب بسیار ارزشمند «کامل الزیارات» که یکی از معتبرترین کتاب‌های قرن چهارم است. با سند معتبر از امام جواد ـ علیه السلام ـ روایت کرده است که فرمود: من زار عمتی بقم فله الجنه» هر کس عمه ام را در قم زیارت کند بهشت از آن اوست.

1. علامه مجلسی، بحارالانوار، چاپ بیروت، ج 102، ص 266.