در کنار رود کارون در جلگه خوزستان، قومی معتقد و دیندار زیست می‌کنند که پیشینه نسل خود را به آدم ابوالبشر علیه السلام مربوط می‌دانند. در زبان عربی به ایشان صُبّی(به معنای ریختن آب و شست و شو)می‌گویند. از آنجا که قرنهاست که مندائیان به زبان عربی تکلم می‌کنند و از سوی دیگر رکن اصلی دینشان تعمید در آب است، صُبّی نامیده می‌شوند. از این روست که معمولا در کنار رودخانه زیست می‌کنند و معابدشان نیز کنار رودهاست.

زبان دینی صابئین مندایی

زبان دینی صابئین مندایی، گویشی از زبان آرامی شرقی است که به خط ویژه نگاشته می‌شود.

متون دینی مندائیان به زبان آرامی شرقی است و امروزه بیشتر روحانیان و خانواده آنها بدین زبان آشنایی دارند و بیشتر در آیین‌ها از آن استفاده می‌کنند.

دین منداییان

دین مندائیان عموما در زمره دین‌های گنوسی محسوب می‌گردد. مندایی‌ها موجودیت خود را به آدم ابوالبشر بر می‌گردانند و به همین دلیل تقویم ایشان از میلاد آدم آغاز می‌گردد طبق روایت کتاب مقدس آنها، گنزا ربا به معنای گنج بزرگ دنیا از دوران‌هایی تشکیل شده که پایان هر دوره با حادثه‌ای نابود می‌گردد و تنها یک زوج باقی‌مانده، موجب تکثیر انسان‌های بعدی در مرحلهٔ حیات بعدی است.

در منابع صابئان از پیامبران شناخته شده، علاوه بر شیث و ادریس و نوح ـ علیهم السّلام ـ از سه پیامبر دیگر نیز نام برده می‌شود و آنها عبارتند از: آدم، ابراهیم و یحیی ـ علیهم السّلام ـ و این گروه خود را پیرو حضرت آدم و یحیی می‌دانند، هر چند که در بعضی از دعاهای آنان نام حضرت شیث و نوح نیز آمده است. از فرقه‌های مشهور و موجود صابئان، صابئان مندایی می‌باشد.

کتاب مقدس مندایی

مهم‌ترین کتاب مقدس مندائیان کتاب گنزا ربا به معنای گنج عظیم، شامل دو بخش است؛ گنزای راست و گنزای چپ. اولی در سمت راست کتاب و دومی در سمت چپ کتاب نگاشته می‌شود. روحانیون این دین، حدود دو هزار سال است که از این کتاب نسخه‌برداری کرده‌اند. به عقیده مندائیان، این کتاب بر حضرت آدم نازل شده است.

نظام فکری و اعتقاد منداییان

صابئین که نام آن‌ها سه بار در قرآن ذکر شده است از پیروان ادیان توحیدی به شمار می‌آیند. اما بین مفسران بر سر دین آن‌ها اختلاف است.

در نظام فکری مندایی نیز همچون دیگر نظام‌های گنوسی، انسان در این جهان غریب است و از اصل خود دور افتاده است. در این جهان‌شناسی، عالم سه طبقه دارد. در عالم نورانی، پادشاه نور یا پادشاه عظمت و بزرگی استقرار دارد. خدای یگانه هیّی، در رأس همه موجودات و برترین بخش هستی است. این خدا، خدایی نامتشخص و در هاله‌ای از رمز و راز است. هی در زبان مندایی به معنای زندگی است و هیّی جمع هی است. پس از خداوند، فرشتگان و موجودات روحانی‌، موسوم به ملکه به معنی فرشته، قرار دارند. اینها غیر مادی و کارگزار خداوند هستند. هر کدام وظیفه‌ای خاص دارند و در دعاها ستایش می‌شوند.

کیهان شناسی مندایی

کائنات در کیهان شناسی مندایی سه قلمرو دارد: قلمرو شمال که نورانی است، قلمرو میانی که تا سطح زمین امتداد دارد و عالم خاکی که منتهی‌الیه جنوبی آن است و عالم خاکستری است. در این عالم خاکستری نور و ظلمت به هم آمیخته‌اند. سرانجام عالم تحتانی، که از زمین شروع می‌شود و عالم تاریکی است. در عالم خاکستری نور و ظلمت به هم آمیخته و در تعارض و کشاکش‌اند. نکته جالب اینکه جهان شناسی مندائیان در مناسک آنها قابل مشاهده است. به طوری که در بخش مناسک دینی، لباس سفید نماد اتصال به عالم روشنایی و پرهیز از عالم تاریکی است. بنابر روایات مندایی آب جاری از عالم نور است.

تعمید در آیین مندایی

مهم ترین آیین مندائیان، تعمید است و در روزهای یکشنبه که مقدس است، توسط روحانی انجام می‌شود. نوزاد سی روزه، عروس و داماد، قبل از ازدواج و پس از آن باید تطهیر شوند. در اعیاد هم تعمیدهای دسته‌جمعی انجام می‌شود.

جغرافیای منداییان

این گروه که به دلایل سیاسی و به دنبال امنیت به ایران مهاجرت کردند، بیشتر در استان خوزستان ایران و بصره عراق ساکن هستند و به سبب اعمال دینی خود، همواره در کنار آب‌های جاری زندگی می‌کنند.

آیین‌ها و جاذبه‌های برجسته دین صابئین در ایران

یکی از آیین‌های دین مندایی عید شیشیان، شیشان یا شوشیان است. عید نوروز مندائیان (دهوا ربا) ۲۷ و ۲۸ تیر ماه بود و ماه اول مندائیان “دولا” نام دارد، روز اول و دوم ماه دولا “عید نوروز” است که بعد از آن باید به مدت ۱۵ روز امبطل (روزه) گرفته شود. نوروز ربا مصادف است با ولادت حضرت آدم و مندائیان در این روز در آب رودخانه‌ها خود را غسل تعمید می‌دهند. روز ششم و هفتم ماه دولا، عید شوشیان نام گذاری شده است و مندائیان در این دو روز نباید گوشت میل کنند و غذایی از بیرون تهیه خریداری کنند. در عید شوشیان، برگهای درخت بید را چیده و دو حلقه با آن ساخته که نام آن “اکلیل” است. اکلیل اول برای نصب بر درب ورودی خانه است که به مدت یک سال در سمت راست ورودی خانه قرار دارد و در عید شوشیان بعدی حلقه سال گذشته به رودخانه انداخته می شود. اکلیل دوم در ظرف عید، یعنی طریانا گذاشته می شود. طریانا ظرفی است که از گل سرخ ساخته شده و در عید شوشیان در آن میوه جات فصل، آب، نمک و نان و … قرار می دهند. عید شوشیان عیدی است که مندائیان ضمن اعتکاف به فکر پاک کردن دلها از کینه و خشونت و میل به دوستی و محبت هستند.

خوزستان آب ندارد

خشکسالی در سال جاری تشدید شده و حالا گریبان تمام کشور را گرفته است اما این مساله در برخی مناطق مانند خوزستان و هورالعظیم حادتر به نظر می‌رسد و برای پیروان آیین مندایی که وابستگی شدیدی به آب و رودخانه کارون دارند مشکلاتی را ایجاد کرده است.

به گفته کارشناسان زیست محیطی بهترین راهکار برای کاهش تنش آبی، کاستن از حجم وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک رودخانه‌ها و مدیریت کارآمد است.

خوزستان که نماد مقاومت مردم ایران است، با فقر و محرومیت خو گرفته و این روزها نفسش از تشنگی به شماره افتاده است. امیدواریم با اصلاح مدیریت مردم این سامان بار دیگر شاهد سرسبزی و خرمی نخلستان های خویش باشند.